Ваштарсир Эмиль

Ваштарсир Эмиль (Emil i Lönneberga) - швед тетя сирӹзӹ Астрид Линдгренын пӓшӓжӹ, кыдым кырык марлашкы Валери Микор сӓрен.

Кӱ техень Эмиль?

Тӱнымбалны кымдан пӓлӹмӹ швед ӹдӹрӓмӓш сирӹзӹ Астрид Линдгренӹн (Астрид Линдгрен, 1907-2002) Эмиль лӹмӓн йортозы ӹрвезӓш гишӓн шайыштшы пӹтӓриш книгӓ кок и перви лӓктӹ. Косир дӓ цевер Ваштарсир лӹмӓн солашты ӹлӹшӹ цуштыри ӱпӓн ӹрвезӓшӹм, шанем, чӹдӹ агыл лыдшы ӹнде пӓлӓ. Эмиль гишӓн цилӓжӹ кым книгӓм сирӹмӹ дӓ ма яжожы, кырык марла кым книгӓге ик шӱлӹш доно лӓктӹнӹт, манаш лиэш: 2003-шы ин иквӓреш “Ваштарсир Эмиль” дон “Ваштарсир Эмильӹн у масаквлӓжӹ” лӓктӹнӹт, а 2004-шӹ ин кымшы книгӓ “Ваштарсир Эмиль тек соок ӹлӓ”. Астрид Линдгрен тетя сирӹзӹ семӹнь пишок кымдан пӓлӹмӹ, тӹдӹн пӓшӓвлӓжӹм шӹмлу утла йӹлмӹшкӹ сӓрӹмӹ дӓ когоэшнен келесӓш лиэш- Россий Федерациштӹ ӹлӹшӹ халыквлӓ логӹц мӓ, кырык марынвлӓ, тӹдӹн книгӓвлӓжӹм рушла йӹлмӹм шотлаш агыл гӹнь, сек пӹтӓри сӓреннӓ. Мӓ паштекнӓ тадарвлӓ ылыт. ӹнянем, лыдшывлӓ ”Пеппи кужы цылка”, ”Левӓш вӹлнӹ ӹлӹшӹ Карлссон” дӓ ”Сусу солаштыш тетявлӓ” пӓшӓвлӓжӹм яжон пӓлӓт. Астрид Линдгрен профессижӹ доно тымдышы ылеш. Пӹтӓриш книгӓжӹм 39-шӹ иӓшӹн сирен, кыды пӓлӹдеок кодын, но изиш варарак сирӹмӹ ”Пеппи кужы цылкажы” тӹдӹ гӹц пӓлӹмӹ сирӹзӹм ӹштен.

Эмиль протестуйышы эдем:

А ӹнде ӹшке Эмильӹм анжалына. ”Ваштарсирӹштӹ ик ӹрвезӓш ӹлен. Тӹдӹм Ваштарсир Эмиль маныныт. Тӹдӹ пиш пӹсӹ дӓ ахальы ылын, тӹнь ганет моло шамак колыштшы воксеокат ылде. Тенге гӹнят ахалаьы ылеш манын моло атат шаналты- тӹдӹ пишок пурыла кайын. Пуры гӹцӓт пурыла. Тӹнӓм, кынам саслыде. Эмильӹн сӹнзӓжӹ йӹргешкӹ дӓ кловой ылын, шӹргӹмыныжы мӧр гань якшаргы, а сар ӱпшӹ когонок цуштыри. Тӹдӹ ӹшкежӹ пишок пурыла кайын, Эмильӹм лач антьылешок шотлаш лиэш ылын. А шотлаш тӹнгӓлӓт гӹнь, самынялтат.” (1.кн. ӹл. 3) . Тенге Линдгрен Эмиль гишӓн книгӓ тӹнгӓлтӹшӹштӹ сирӓ, но тӹ годымок толшашыжы гишӓнӓт ӓшӹндӓрӹктӓлеш: “Ти йортозы Эмиль тагынам перви Ваштарсир солашты Котилыкышты ӹлен. Кушмыкыжы, кыце тӹдӹ уезд вуйлатышыжы моло лин кердӹн- тидӹлӓн ӧрӹнжӓт ат ситӓрӹ. Мане, тӹдӹ гӹц уезд вуйлатышы лин дӓ, попат, яжо вуйлатышы. Попат, вуйта тӹдӹ туан смоланд йӹлмӹ доно попышы халыклан шукы пурым ӹштен. А акситешӹжӹ тӹдӹ солан сек косир пӱэргӹжӹ ылын. Кыце ужыда, изижӹ годым масакланыл сӓрнӹшӹ эдем гӹцӓт, кого лимӹкӹжӹ, шотан эдем лин кердеш. Шанем, тидӹжӹ пишок яжо.” (2 кн. ӹл. 3)

Эмиль ӹшке вуйжы доно шанышы ӹрвезӓш:

Тӹдӹн кыце ӹшке анжалтышыжы, тенгеок ӹшке мененижӓт улы, йӓлӹн “тенге ӹштӹмӹлӓ, тӹнге ӹштӹмӹлӓ” манмы доно тӹдӹ ак ӹлӹ. Тидӹ гӹц пасна эргӓш пиш кого фантазиӓн- кечӹ йӹдеӓш ӹлӹмӓшӹжӹ утла ик сӹнӓн дӓ утла луды ӹнжӹ ли манын, мам вӓл тӹдӹ шанен ак лык? Но фантазивлӓжӓт эгостичныйвлӓ агылеп, тӹдӹ ӹшке гишӓнжӹ веле агыл, тенгеок Ида лӹмӓн изи шыжаржы гишӓнӓт шана, тӹдӹлӓнӓт сусум кандаш цаца. Эмильӹн шыжаржы уке ылын ылгецӹ, шанем, шукы масакшы ӹштӹдеок кодеш ыльы. Эмиль ма-шоным шанен лыкшы веле агыл, тенгеок тӹдӹ протестуенӓт кердеш, ӹшке мнениӓн ылешӓт, тӹдӹ нержӹмӓт шыпшедӹлеш, коговлӓн закон семӹнь ӹлӹмӹжӹ ак шо, тӹдӹлӓн тетявлӓн тӱнымбалышток ситӓлык яжо дӓ кӓньӹл. “Тетя тӱнымбал” дӓ “коговлӓн тӱнымбал” антитеза Эмиль дон ӓтяжы лоштыш кӹлӹштӹ раскыдын каеш. ӓтяжӹ коговлӓ доно ярыктымы правилывлӓлӓн эргӹжӹм тымдынежӹ дӓ седӹндонат, ӱшкӱж гань цаткыды, но нерӓн эргӹжӹлӓн наказани паштек наказани варештеш. Шӹренжок тӹдӹ пу пыжарымы мастерскойышты шӹнзӓ, тенге тӹдӹ наказанижӹм намалеш. Ма интересныйжы, тӹдӹм наказат, но тӹдӹ кымылжым когонжок акат валты, нигынамат ак ньыргыж дӓ кудышты пу фигурывлӓм пӹчкедӹл шӹнзӹмӹжӹ годым мам вӓл ум ӹштӓш лиэш шаныкален. Пу фигурывлӓм пӹчедӹмӓшӹштӓт мӓ фантазин реализыйымыжым ужына.

Эмиль кӧргӹштӹ коммерсантын вӹржӹ йога:

Книгӓн тӹнг персонажшы изинекок оксам ӹштӓш тыменеш, Сухаринерӹшкӹ моло кемӹкӹжӹ, мӹшкӹржӹ шужен колтенӓт мам ӹштӓ? Тӹдӹ мырывлӓм мыраш тӹнгӓлеш дӓ мырымыжы гишӓн кӱ вӹц, кӱ коклы ӧрем пиштен. (ӧре- тыгыды швед окса). Тенге Эмиль ӱӓн киндӹвлӓм нӓлӓш кыргыжеш дӓ булкымат, тортымат, мӱӓн вӹдӹмӓт нӓлӹн шӹндӓ. Икӓнӓ пашкуды солашты аукционым эртӓренӹт дӓ седӹ, Эмильӹнӓт тӹшкӹ кемӹжӹ шоэш. ӓтяжӹ тӹдӹм сагажы ак нӓлӓт, эргӓш аукционышкы кеӓш манын, оксам ӹштӓш лиэш, шанаш тӹнгӓлеш. Дӓ, седӹ, йӧнӹмӓт шанен лыктеш- тӹдӹ Лукас имнижӹм кышкыжеш дӓ когогорны капка докы лӓктеш, тӹштӹ капкам пачын-питӹрен, оксамат ӹштӓ. Варажы аукционышкы кыдалеш дӓ махань-шон масаквлӓжӹм ӹштӹлеш. Масаквлӓм веле агыл, Эмиль Свенссон махань-шон сделкывлӓм ӹштӹлеш, лимонадымат йӱн шокта дӓ изи Идалан цӓци хӓдӹрӹм, а ӹшкӹлӓнжӹ кечӹнь мынзышы Лотта лӹмӓн акшак цӹвӹм нӓлеш.

Геройын подвигшӹ:

Эмиль махань-шон масаквлӓм веле агыл ӹштӹлеш, “ Ваштарсир Эмиль тек соок ӹлӓ” книгӓштӹ тӹдӹ подвигӹмӓт ӹштӓ- тӹдӹ Альфредӹм ытара. ӱштӹ телӹм, кынам йӹрвӓш поранвлӓ ӹфӹлӓт, келгӹ лым солавлӓм левӓш якте йожтен шӹнден, тӹдӹ Лукас лӹмӓн имнижӹм кӹцкӓ дӓ Альфредӹм доктор докы Мӧрсирӹшкӹ нӓнгеӓ. Лым корнывлӓм йожтен шӹнденӓт анзыкыла кеӓш пиш нелӹ, Эмиль дон Лукаслан шукы ясым тырхаш варештӹн дӓ мычашешӹжӹ, яра веле эче Мӧрсирӹшкӹ шот дӓ тенге доктор Альфредӹм ытара. Эмильӹн подвигшӹ гишӓн цилӓ уезд пӓлӓ, ӓятжӹ эргӹжӹн подвигшӹ доно пишок когоэшнӓ. Эмиль йортозы эргӓш ылын гӹнят, тӹдӹ шукы пуры пӓшӓм ӹштен шокта: шонгывлӓн пӧртӹшкӹ Шартял сусум канда, тӹ пӧртӹн Командора лӹмӓн вуйлатышыжым ире вӹдӹшкӹ лыктеш. Командора шонгывлӓн пӧртӹштӹш ӹлӹзӹвлӓм пӹзӹрен, ясландарен урден, тӹдӹ диктатор дӓ деспот ылеш. Тидӹ доно Эмильнӓ когонжок ак келшӹ дӓ седӹндонат тӹдӹм наказаш шана дӓ Командора утла шык ылешӓт, пирӹ лаксакышкы ӹыкӹмжӹмок пыртен шӹндӓ. Эмиль школышкы кашташ тӹнгӓлмӹкӹжӹ, тӹштӓт масаквлӓде кечӹвлжӹ ак эртеп, но школышты утла шукы масакым ӹштӓш ак яры ылмым, тӹдӹ ынгыла. Тӹ годымок, тӹдӹ шонгывлӓн пӧртӹм вуйта шефствошкы нӓлеш дӓ ӓрняштӹ таманяр гӓнӓ лыдын мыштыдымы шонгывлӓлӓн “Уездӹн увервлӓжӹ” газетӹм лыдаш кыргыжталеш.

Эмиль кырык марла:

• Ваштарсир Эмиль, "Сарта" 2003
• Ваштарсир Эмиль тек соок ӹлӓ,"Сарта" 2004