Венгр мыры лирика XVI-шы курымын

Венгр мыры лирика XVI-шы курымын

Венгриштӹш мыры лирика XVI-шы курымын

Венгрин поэзин шачмыжы XVI-шы курымеш толеш. Седӹ, кӹдӓлӓш курымвлӓнӓт лыдышвлӓм сирӹмӹ, но нӹнӹ перегӓлт кодын кердделыт, кодыныт гӹньӹ тамахань фрагментвлӓ веле кодыныт. XVI-шы курымаш поэзи ял вӹлнӹжӹ цаткыдын шалген. Реформаторвлӓн школвлӓм пачмы велдӹк, поэтвлӓӓт чӹдӹнок ылделыт дӓ книгӓвлӓмӓт пецӓтлен шалгымы. Но кид доно сирӹмӹ лыдышвлӓӓт халык лошты сӓрненӹт. XVI-шы курымаш лыдышвлӓм лыдмы годым, нӹнӹ сага сем лишӓшлык ылын- нӹнӹм лыдделыт, а мыренӹт. Семдӹмӹ лыдышвлӓм лач XVI-шы курым мычашышты веле сирӓш тӹнгӓлмӹ. Мырымы лыдышвлӓ кужывлӓ, рифман дӓ ритмӓн ылыныт. Структурышты доно нӹнӹ тагынам первишӹ халык поэзин традицивлӓм шотыш нӓлӹнӹт. Лыдышвлӓм мырышывлӓжӓт ӹнде тыменьшӹ эдемвлӓ ылыныт: попвлӓ, тымдышывлӓ ӓль профессионал трубадурвлӓ.

Тематикӹм анжалаш гӹньӹ, лыдышвлӓм махань-шон лиӓлтмӓшвлӓ лӹмеш сирӹмӹ дӓ нӹнӹ кымда спектрӓн ылыт, но шӹренжок йымым ыдылмы тема вӓшлиӓлтеш. Религи дӓ светский тематикӓн лыдышвлӓ лоштыш пӹсмӓн раскыды агыл. Улы техень религиозне лыдышвлӓ, кышты политика дӓ ушемкымдем гишӓн сирӹмӹ дӓ техень светский лыдышвлӓ вӓшлиӓлтӹт, кыдывлӓ кӧргӹштӹ доно ӧрт поэзи докы лишӹл ылыт.

1560-шы и паштек шукы лыдыш книгӓ пецӓтлӹмӹ, лӹмӹнок протестант религи шӓрӹшӹ реформаторвлӓ тидӹм цацен ӹштенӹт- нӹнӹ ӹшке церкӹн цилӓ членӹн книгӓ лишӓшлык маныныт. Лыдыш книгӓвлӓ эдемвлӓм ӹлӓш, йымылан ӹнянӓш тымденӹт, Библиштӹш сӱжетвлӓм дӓ ушемкымдемӹштӹ ма лиӓлтеш, тӹдӹм ынгылдаренӹт.

Венгриштӹ реформацилӓн палшышы поэзи

Реформаци верц ылшы поэтвлӓн йӹрвӓш анжалтышышты Библи дӓ тӧрӹрӓк лиӓш гӹньӹ, Тошты Согонь доно цаткыдын кӹлдӓлтӹн. Седӹндонат ти жепӓш лыдышвлӓштӹ Тошты Согоньын фразеологизмвлӓ шӹренок кычылталтыныт. Библим халыквлӓн истори семӹнь лыдыныт дӓ Тошты Согоньышты израильвлӓн ӹлӹмӓш гишӓн мам сирӹмӹ, ЬЖИ-шы курымаш венгрвлӓ тидӹм ӹшкештӹ доно клӹлден кердӹнӹт. Кок халыкге Йымы наказен, седӹндонат орланен ӹлӓш вӓрештӹн- венгрвлӓлӓн туроквлӓ лӹвӓлнӹ дӓ израильвлӓлӓн Вавилон лӹвӓлнӹ. Тидӹм ынгылдараш, виржӹмӓт иканьым кӹчӓл момы: тӧр агыл йымылан ыдылмаш дӓ тӧр йымым ӧрдӹжеш кодымаш.

Библин тымдымашвлӓм халык лошты шӓрӓш манын, тӹ жепӓш поэтвлӓ ӹшке интерппретацивлӓштӹм лыдыш форма доно сирӓш тӹнгӓлӹнӹт. Тенге сирӹшӹ поэтвлӓ лошкы, шамаклан, Андраш Батици (András Batizi) пыра. Венгри сӹлнӹшаяшты тӹдӹ луаткок слоган эпика лыдышвлӓлӓн негӹцӹм пиштӹшӹ ылеш.

Тӹ жепӹн кымдан пӓлӹмӹ вес поэт Андраш Скхароши ылеш. Тӹдӹ лыдышвлӓжӹм 1540-шӹ ивлӓн сирӓш тӹнгӓлӹн, лач тӹнӓм, кынам туроквлӓлӓн пуалташ вӓрештӹн. Ти поэтӹн лыдышвлӓжӹ пиш шӹдӓнвлӓ ылыт, тӹдӹ семӹнь герцогвлӓ, магнатвлӓ, попвлӓ дон епископвлӓ антихриствлӓ дӓ сӓндӓлӹкӹм выжалышывлӓ ылыт. Келесӓш гӹньӹ, техень анжалтыш тӹнӓмшӹ Венгриштӹ кымдан шӓрлен кен ылын. Батиц дон Скхароши паштек Венгриштӹ нӹнӹ статян Библи тематикӹм кычылтшы шукы поэт шачын.

Венгрлӓ истори мырывлӓ

Реформаци жепӹн ыдылмаш докы лишӹл поэзи гӹц пасна светский поэзиӓт виӓнгӹн дӓ шӹренжок истори тематикӓн ылын. Ти лыдышвлӓштӹ Венгрин эртӹш герой курымвлӓ, халыклан яжом ӹштӹшӹ кугижӓвлӓ гишӓн шайышталтеш. Шукы лыдышым пецӓтлӹмӹ вӓк ылын, но тилец пасна устне вариантвлӓӓт вӓшлиӓлтӹнӹт. Шамаклан, англин Кугижӓ Элизабет жепӹн ӹлӹшӹ дӓ Венгриш визит доно толшы поэт сэр Филипп Сидней 1570-шы ивлӓн тенге сирӓ: "Венгриштӹ айо вадывлӓм эртӓрӹмӹ годым, тьотявлӓн-тьотявлӓтӹн героизм гишӓн шайыштшы мырывлӓм мырымы овуца улы. Тенге халык ӹшке геройвлӓжӹ дӓ виӓн ылмыжы гишӓн пӓлӓ.

"|ртӹш жеп гӹц пасна, поэтвлӓ ӹшке жепӓш лиӓлтмӓшвлӓмӓт ӧрдӹжеш кодыделыт: кыце венгрвлӓ туроквлӓ ваштареш кредӓлӹнӹт, тидӹ гишӓн шайыштыныт дӓ у кредӓлмӓшкӹ ӱжӹнӹт. Кредӓлмӓшвлӓм яжон анжыктышы поэтеш Себестьен Тиноди (Sebestyén Tinódi, 1510—1556) шотлалтеш. Тӹдӹ курымвлӓэш кодшы техень пӓшӓвлӓм сирен: «Будам пумаш» (Buda veszéséről, 1541), «Салка нырышты кредӓлмӓш» (Az szálkai mezőn való viadal, 1544). «Егер цик верц кредӓлмӓш» (Egervár viadalyarol, 1553). Пӓшӓвлӓштӹжӹ поэт пиш детально кредӓлмӓшвлӓм анжыкта. Когонжок пӓлӹмӹ агыл поэт Петер Илошвай Селимеш (Péter Ilosvai Selymes) Толди гишӓн лыдышвлӓм сирӹде ылгецӹ, пӓлӹдеок кодеш ылын. Тӹдӹн лыдышвлӓ негӹцеш ЬИЬ-шӹ курымын Йанош арани кымдан пӓлӹмӹ «Толди» эпосым сирен.

Тиноди жепӹн венгр поэзиштӹ ӹшке статян лыдышвлӓ кымдан шӓрлен кенӹт, кыдывлӓн корнывлӓштӹ 11 ӓль 12 слоган ылыныт.

Лирика

Лирика гишӓн сирӓш гӹньӹ, пӹтӓриок яратымаш лирика гишӓн пӓлдӹртӓш келеш, кыды кӹдӓлӓш курымвлӓн моральым ӹшке семӹньжӹ ирӹкӓнрӓкӹм ӹштен кердӹн. Яратымаш гишӓн сирӹмӹ лыдышвлӓм пӹтӓрижок Италиштӹ тыменьшӹ гуманиствлӓ сиренӹт дӓ нӹнӹ шӱлӹшӹштӹ доно Бокаччон лыдышвлӓ докы лишӹл ылыт. Яратымаш гишӓн сирӹшӹ авторвлӓ шӹренжок пӓлӹдӹмӹ кодыныт. Шамаклан ик автор поэт Гомерӹн «Париж дон Хеленам» венгрла сӓрен. Вес поэт «Эуриалус дон Лукреция гишӓн шайыштмашым» (Eurialusnak és Lucretiának szép históriája, 1577) сирен. Ти пӓшӓ весӹвлӓ гӹц айыртемӓлтеш, тӹштӹ ӹдӹрӓмӓшӹн шанымашвлӓжӹ, йӓнг йылымыжы, ойхыжы дӓ ӹлӹмӓш верц кредӓлмӹжӹ гишӓн сирӓлтеш. Ти лыдышвлӓштӹ Лукреция пӱэргӹн рабыньыжы агыл, тӹдӹ ӹшке семӹньжӹ шана, лӱддӹмӹ ашкылым ӹштӓ яратымы пӱэргӹжӹ сага лӓктӹн кеӓ.

Алберт Гергейӹн (Albert Gergei) агриус принц гишӓн шайыштмашыжы кого интересӹм ӹшке докыжы лыктеш. Лӹмӹнок сирӹмӹ стильжӹ дӓ йӹлмӹжӹ молы гӹц айыртемӓлтӹт. Пӓшӓштӹ кугижӓн изи эргӹжӹ гишӓн шайышталтеш, кыды яратымы ӹдӹржӹм кӹчӓлӓш лӓктӹн кеӓ. Ти лыдышвлӓштӹ ямаквлӓн сӱжетвлӓ кычылталтыт, эдемвлӓ лоштыш кӹлвлӓ яжон анжыктымы ылыт, сирӹмӹ йӹлмӹ пиш паян дӓ шукы цӹреӓн ылеш.

XVI-шы курымын кокшы пелӹштӹжӹ лирикӹштӹ псалмвлӓм сирӹмӓш шӹренок вӓшлиӓлтеш. Нӹнӹм шӓрӓш манын, реформаторвлӓ кого пӓшӓм ӹштенӹт. Псалмвлӓм пӹтӓрижӹ латин йӹлмӹ гӹц сӓрӹмӹ, но сӓрӹмӹ пиш ирӹкӹн дӓ Венгри дон венгрвлӓн ӹлӹмӓшӹм шотыш нӓлмӹ. Ти псалмвлӓ протестантвлӓн идеологи доно сирӹмӹ ылыт дӓ толшаш жепӓш венгр поэзим виӓнгдӹмӓштӹ нӹнӹ кого рольым мадыныт.

XVI-шы курымын мычашышты венгр литературне йӹлмӹ ӹшкӹлӓнжӹ цаткыды негӹцӹм пиштен. Поэзим моло анжалаш гӹньӹ, тӹштӹ ӧрт (духовный) лыдышвлӓ веле агыл, тенгеок школвлӓштӹ лыдмы масакан дӓ сатирӓн сирӹмӹ лыдышвлӓӓт вӓшлиӓлтӹт. Дӓ шӹренжок техень лыдышвлӓм ӹнде латинлӓ агыл, а венгрла сирӹмӹ. |че иктӹм пӓлдӹртӹде ак ли, пӹтӓрижӹ техень пӓшӓвлӓм лыдышвлӓэшӹжӓт шотлыделыт, но тенге гӹнят нӹнӹ венгр поэзилӓн цаткыды традицим шачыкташ палшенӹт.

XVI-шы курымын тӹнгӓлтӹшӹштӹжӹ яратымаш лирикӹмӓт сирӹмӹ, но тӹдӹ вӹкӹ туарн эче анжымы ылын, седӹндонат пӹтӓриш техень пӓшӓвлӓ перегӓлт кодын кердделыт. Но варажы яратымаш гишӓн сирӹмӹ лыдышвлӓмӓт сирӓш тӹнгӓлмӹ. ЬЖИ-шы курымын сек яжон пӓлӹмӹ поэт Балинт Баласси ылеш.