Иван Горный. Сценари.Автор - Микрякова О.С.

Акпарс мӱлӓндӹн мырызыжы. «Ах, Кырык сир, ах, шачмы вел, цевер ылат пиш» мырын пӹтӓриш куплетшӹ йонгалтеш. 1 лыдшы. Туан сӓндӓлӹк, шачмы вел, Мӹнь ылам тӹньӹн ӹнян эргет. Мӹлӓнем весӹ акат кел, Мӹлӓнем тӹнь – сек лишӹл, шергӹ.

2 лыдшы. Мӹлӓнем тӹнь – сек кого цӓш Дӓ когоэшнӹмӓшем ылат. Мӹлӓнем тӹнь – вик ӹлӹмӓш. Тӹнь верцет шӱмем курым йыла.

3 лыдшы. Кышец тӹнгӓлеш туан сӓндӓлӹкӹм яратымаш? Ӹшке шачмы пӧртӹм, туан солам, ӹлӹмӓшӹм дӓ шӱм ласкоштым пушы ӓвӓ-ӓтям яратымаш гӹц, шачмы сола йӹр кушшы кугилӓ гӹц, цевер Йылнан коэштӓлтмӹжӹ гӹц, тьопке веле мырышы кеквлӓн веселӓ юкышты гӹц. 4 лыдшы. Лач туан велӹм яратымашыжы лӹмлӹ кырык мары поэт Иван Горныйлан поэзин кӱкшӹ ташкалтышышкы кузашыжы палшен, шачмы вӓр, туан сола гишӓн шӱм гӹц лӓкшӹ шокшы шамаквлӓм моаш йӧнӹм пуэн.

5 лыдшы. Шачмы вел, туан солаэм – Сек шергӓкӓн, цевер вӓр. Токет со мӹньӹ талашем, Со тӹнь верцет шиэш шӓр.

6 лыдшы. Эх, Алыктӹр, Алыктӹр, Кушырмары Алыктӹр! Йыл коэжӹ, тангыж тӹр. Кырык влецӹн каеш йӹр.

7 лыдшы. А кырыкшы – Юанскижӹ Дӓ йӹгӹржӹ – Керемет. Солаэмжӹм, алык сиржӹм Пыт оролат курым вет.

8 лыдшы. (нӹжгӓ сем семӹнь шая кеӓ) Иван Горный ӹшке шачмы солажы гишӓн «Йӓмдӹ ли!» газетӹштӹ тенге сирен: «Шачмы-кушмы Алыктӹр солаэм пиш сӹлнӹ вӓрӹштӹ шӹнзӓлтӓ. Первижӹ тӹдӹм Кушырмары Алыктӹр маныт ылын. Ӧлицӓжӹ тӧр, кымда. Сола кок велнӹ изи ӓнгӹрӓн каремвлӓ. Тӹштӹ молнам каждый колхозник семнян олма садвлӓштӹ май пӹтӹшӓшӹн лым гань ошын кайын пелед шагалыныт, август тӹлзӹн ыжар ӹлӹштӓшвлӓ лошты сары-якшар олмавлӓ, кӹрӓн вишня йӓрӹмвлӓ аздарен кеченӹт.

9 лыдшы. Тьырге йогышы ӓнгӹр тӹр лапата йӹде кавшта, охырец йӹрӓнвлӓ шыпшылтыт ыльы. Солана ӱл вуй гӹц Тӓлӓнгӓ ныр корны мыч пел уштышым валетӓт, кымда сӓрӓнвлӓ, сек яжо, паян, лӹмлӹ Йыл алык шӓрлен вазыныт ыльы. Тӹштӹ шӱдӹ нӓрӹ кого дӓ изи йӓрвлӓ кловоялгын кайыныт. Шалахай велнӹрӓк кок кӱкшӹ кырык – Керемет дон Юански. Кырык вӹлецшӹ анжал колтетӓт, пиш мӹндӹркӹ каеш – Йылымбал шӹргӓт, Шавашар халан ош томавлӓӓт.

1 лыдшы. Теве техень рӹжлӹ сӓндӓлӹк, цевер пӧрттӱ мӹньӹмӓт цӱдейӹктен, шамым тӓрвӓтен, шӱмӹм кымылангден, йӓнгӹм ӹвӹртӓрен, сирӓш ынгартышым пиштен.

2 лыдшы. Алыктӹр маналтеш солаэм, Ӧлицӓжӹ ашкедеш Йыл век. Сад лошты чыката томаэм. Мыралта ирет-вадет кек.

3 лыдшы. Лишнок курым мыч киэн алык, Мӧр пышан, кого шудан вашт, Йӓрвлӓшкӹ кек лыды вазалын – Пӓшӓлӓш ӓль кӓнӓш тӹш кашт.

4 лыдшы. Пӧрт кӧргӹштем соты дӓ ире, Пеледӹш цилӓ окняшток. Тиштӓкен мӹнь лыдам дӓ сирем, Кид пӓшӓмтӓ ӹштем седок.

5 лыдшы. Мӹнь ӹлӓш тыменям тиштӓкен, Перегӓш цевер пӧртӱмӓт. Вет шачмы пӧртемжӹ шергӓкӓн Халаштыш яжо пӧрт гӹцӓт.

6 лыдшы. Шачмы пӧрт поэтлӓн ӹлӹмӓшӹшкӹ кымда корным пачеш, туан солам веле агыл, кырык сирнӓмӓт яраташ ӱжеш. Шачын кушмы туан кырык маары сӓндӓлӹкӹм поэт пиш ярата дӓ тӹдӹм цевер, то нӹжгӓ, то яргата цӹревлӓ доно художниклӓок анжыкта.

7 лыдшы. Ши Йыл вӹлнӹ йыла жерӓ валгы, Сотын каеш Кырык сир йӹрвӓш. Пӹлгомжат тиштӓкен кловоялгы, Тђнгемжӓт веселӓ литӹмӓш, Йӹрӓлтӓлеш кечӹ ганьы вӓш.

8 лыдшы. Поэтӹн псевдонимжӓт Кырык сир донок кӹлдӓлтӹн. Тидӹ гишӓн мӓ Иван Горныйын ӓшӹндӓрӹмӓшӹжӹ гӹц пӓлен нӓлӹнӓ: «Икӓнӓ 1952 ин шошым «Пеледӹш сӓндӓлӹк» альманахын 22-шы номержӹм йӓмдӹлӹмӹ годым редактор Константин Ианович Беляев мӹлӓнем попа: «Тӹньӹн фамилиэт, Ваня, мӹлӓнем тамалын поэтическийлӓок ак чуч. Тӹнь Кырык сиреш шачынат, кырык мары ылат, кӓпет теве кӱкшӹ. Районнаат Кырык маары, Горномарийский маналтеш. Давай стихвлӓэтӹм Горный фамили доно сирӹ».

9 лыдшы. Кырык сирнӓн цевержӹм Иван Горный лыман тел жепӹштӓт, пеледшӹ шошымат, шокшы кӓнгӹжӹмӓт, паян шӹжӹ игечӹнӓт анжыкта.

Как анжалат Кырык сирем – Шылен кеӓ шӱметӓт, Шачмы вӓрем, соты, ире, Пуа цӓшӹм тӹлӓтӓт.

1 лыдшы. Шошым йӹде симсӹн, ошын Пелед шӹнзеш йӹр сирень, Лин шагалеш куги роша Мыры юкан вет техень!

2 лыдшы. Ир векӹлӓ шӹрӓнӓ кӓнгӹж йыд. Тымана вӹсӓ олен юкдеок, Амала, кыскеш вара кечӹгыт, Нима шытырым вӹкӹ нӓлдеок.

3 лыдшы. Вот луды шӹжвӹк, лыпшым тотештӓл, Лыкан мырыжым угӹц сӓрӓл миш. Ир жерӓ логӹц йӹрен кӹньӹлӓл, Талаша кечӹ труяш сола лиш.

4 лыдшы. Кырык сирнӓн цевержӹм анжыктымыжы годым поэт кырык мары халыкын пыт труйымыжым, халыкын шытыржым лӹмлештӓрӓ. «Шӹжӹ».

Аяртал, ӓрвӓтӹ кӓнгӹж толеш, Сђкен сек косир запонжымок. Шӹргӹ лошты сары, якшар тылеш Ыжар кӓнгӹж йыла кайынок.

Поген нӓлмӹ кӹцкӹм цилӓ йишӹм, Такеш ямде шытыр мӹньӹнӓт. Ђшӹндӓрен эртӹшӹм, первишӹм, Лиэш пурын шӹнӓш тӓнгвлӓмӓт.

Хытыралаш, юкде шӹнзӓлӓлӓш, Ӹлӹшт\ӓшвлӓн вилмӹм тусарал. Шӱмеш сылык ганьы ложна нӓлеш. Ти цеверӹм кӓтӓш, жеп, тырхал!

Пак шортнялгӹн каеш кугиэтшӹ. Дӓ кеккомбы кагак кӱшнӹ пиш.

Цӱдейӓлӹн анжаш ти рӹжлетшӹм Тенеӓт талашен тольым тиш.

Ӹвӹртӓлӹн анжем цеверетшӹм, Сотем кешӹ туан Кырык сир! Шукем мижӹ манын пайдаэтшӹ, Тымень шом перегӓш тӹдӹм ир.

Пайдаэтшӹ – халыкын шытыржы, Патыр вижӹ, шӱмӹн сусужат. Лижӹ веле техень ирӹк-тыржы Труяш пыт икуэш анзыкшат.

Труяш пыт иргодшы цӓшнӓ верцӹн, Туан велем лижӹ силанрак. Эртӓ шӹжӹ шачмы вӓр вӹлецӹн, Ӹшке пайдажым шӓвен кымданрак.

5 лыдшы. Козьмодемьянск Иван Горныйын пӓшӓ корныштыжы тӹнг вӓрӹм нӓлеш. Тыдӹ районный газетӹн тӹнг редакторжы шукы веремӓ ылын, седӹндонок поэт яратымы халажы гишӓн сӹлнӹ гӹц сӹлнӹ шамаквлӓм келесен.

Пуры кечӹ, халаэм! («Туан Козьмодемьянск»мыры йонгалтеш. Сем. В. Куприяновын, шам. Н. Егоровын).

6 лыдшы. Кырык вӹлец косирӹн каеш Йылжы. Кыш, коэвлӓ, талашедӓ пиш? Вишня садшы чӱктен якшар тылжым. Тольым мӹньӹ изи годшыш тиш.

7 лыдшы. Шачмы вӓр – туан Козьмодемьянскем, Токет мӹньӹм тенге шыпшеш ма? Кђрш семешет мыралталын, мактем Первишетӹм дӓ тагачшымат.

8 лыдшы. Мӹнь тиштӓкен монам шукы тӓнгӹм, Шӱмем семеш ли пелӓшемӓт. Тӹнь ирокшы мырем, соты йӓнгем, Олмыктарет кого Йылемӓт.

9 лыдшы. Ӹвӹртӓлӹн вӓшлиӓм хынаэм Солавлӓ гӹц дӓ Москва гӹцӓт. Тӹнь гишӓнет йӓнг вашток сагаэм Мыралталыт марын, рушыжат.

1 лыдшы. Плетон гань тӹрлецӓн окняэтшӹм Мӹнь севӓлӓм – лӓк вӓшлиӓш вел. Угӹц тольым, эргет гань, токетшӹ, Шергӓкӓн халаэм, туан вел.

2 лыдшы. Виталий Акцорин Горныйын поэзижӹ гишӓн келесен: «Иван Горный ӹшкӹмжӹн лыдышвлӓжӹ доно Кырык сирешнӓ кого гӹцӓт кого олмавум шӹнден. Ти кого олмавужы шамде пелед шӹнзӹн. Ти олмаву гӹц эче ик пеледӹшӓт кошкен, вылен, рокыш вацде».

3 лыдшы. Николай Куторов: «Поэт шукы семӹнь пачын пуэн, ма доно пиш цевер дӓ шергӹ ылеш мары кымдемнӓ, махань яжо ылыт пыт пӓшӓлӹшӹ, пуры йӓнгӓн, шӱм вашт яратышы, семня доно цӓшӓн ӹлӹшӹ марынвлӓ».

«Акпарс мӱлӓндӹ» лыдыш. 4 лыдшы. Кого кымда сӓндӓлӹкнӓ вылнӹ техеньжӹ Сек яратымы, лишӹлнӓ, ик тӹньӹ вел, Мӓмнӓн шӱмнӓм ӹрӹктет лач шошымшы кечӹ, О Акпарсын мӱлӓндӹ – туан шачмы вел.

5 лыдшы. Кырык сир, ылат шергӹ цымыр халыкланна, Йӓнгнӓ вашток мактенӓ мӓ тӹньӹм соок. Кырык сир, курымешнӓ кымылан томана, Соты пӹлгом лӹвӓлнӹ пелед садлаок.

6 лыдшы. Тӹнь лӹмешет иквӓреш цилӓн пӓшӓленӓ, Тӹнь лӹмешет – уанна дӓ пурынажат. Тьотянавлӓн согоньым, овуцам кыченӓ, Мары лӹмнӓм лӱктенӓ мӓ анзыкшымат.

7 лыдшы. Пайдаэт дон цеверет – у йыхын шытыржы, Тӹнь иргодым ли манын эче виӓнрӓк, Дӓ ӹнжӹ мӱдӹ шим пӹл техень ирӹк-тыржым Ӹлӓш ик семня ганьы эче цӓшӓнрӓк.

Мыры «Ах, Кырык сир, ах, шачмы вел…» йонгалтеш.