Йожеф, Аттила
Аттила Йожеф (венг. József Attila; 11 апрель 1905, Будапешт — 3 декабрь 1937, Балатонсарсо) — венгр поэт.
| Йожеф, Аттила | |
|---|---|
 | |
| Шочын | 1905 ин 11 апрельын[1][2][3][…] |
| Шочмо вер | |
| Колен | 1937 ин 3 декабрьын[4][1][2][…] (32 и) |
| Колымо вер | |
| Страна | |
| Тыршымаш алан | почеламутчо, сирӹзӹ |
| Ача | József Áron[d] |
| Чап пӧлек да премий | |
 Медиафайлы на Викискладе | |
 Произведения в Викитеке | |
Коклышы курымаш венгр сӹлнӹшаяшты лач Аттила Йожеф дон Адин поэзим ик кӱкшӹц доно тӓнгӓштӓрӓш лиэш. Ти кок поэтӹн ӹлӹмӓш корным анжалаш гӹньӹ, тӹштӹ кого айыртемвлӓм ужаш лиэш, ӓнят тиштӹ нӹнӹн кок йиш персонышты дӓ пуйырымаш рольым мадын? Но эче историн кок факторжым пӓлдӹртӹде ак ли: Ади венгр сӹлнӹшаяшты уэмдӹмӓш пӓшӓм ӹштен, сӹлнӹшаям, лӹмӹнок поэзим кӱшкӹ лӱктӓлӹн гӹнь, Аттила Йожефлӓн тӹдӹм сӹлнештӓрӹмӹ дӓ керӓл кондициш кандышын рольым мадаш вӓрештӹн. Венгрин сӹлнӹшаяш Ади вычыдымы мардеж гань пӹсӹн пырен гӹнь, Аттила Йожеф изин-олен дӓ кӱн шоктышы семӹнь пырен. Седӹндонат тӹдӹн рольжым поздаракын веле ӓклӓш тӹнгӓлмӹ.
Ӹлӹмӓш корнывлӓжӹ
тӧрлӓтӓшАттила Йожеф Будапешт тӹрӹштӹ вӓрлӓнӹшӹ ик пӓшӓзӹ кварталыштыжы шачын. Ӓтяжӹ Трансильвани гыц лӓкшӹ шавынь шолтышы, ӓвӓжӹ выргем мышшы. Аттила кымшы тетя ылын. Кымиӓш ылмыжы годым ӓтяжӹ нелӹ ӹлӹмӓшӹм коден, Америкӹш эмигрируен дӓ тӹшец палшаш тӹнгӓлӓм манын. Сӧрӹмӹжӹм тӹдӹ ӹштен кердде дӓ семняшкӹжӓт тӹдӹ нигынамат пӧртӹлтде. Аттила незер ӹлӹмӓшӹн тотшым яжон пӓлен. 1919-шӹ ин тӹдӹн ӓвӓжӹ колен. Тылык эргӓшӹм солашты ӹлӹшӹ ик родня адвокат пакыла куштен дӓ тымден. Пӹтӓриш лыдыш книгӓжӹм Аттила Йожеф Дьула Юхашын палшымы доно луатшӹмиӓшӹнок лыктын кердӹн. Тӹдӹ Шегед университетӹштӹ гуманизм факультетӹштӹ тыменьӹн, варажы Венӹш дӓ Парижӹш тыменяш кен. Парижӹштӹ тыменяш тӹдӹлӓн Лайош Хатвани палшен. Палшыкшы когоок ылде гӹнят, поэтӹн университетӹм кодымыжы шоде. Ти жепӹн тӹдӹ марксизм, пӓшӓзӹ классын организацивлӓ дӓ модерн кунстыштыш йогымашвлӓ доно пӓлӹмӹ лиэш. Лыдышвлӓжӹмӓт сирен, но махань ӓкӓн нӹнӹ ылыт, тидӹм иктӓт тӹнӓм ынгылыде. Политикӹштӹш анжалтыш донжы поэт шалахай велнӹлӓ ылын дӓ тенге 1930-шы ин легальный агыл коммуниствлӓн партиш сирӓлтеш. Партиштӹ пиш активно пӓшӓм ӹштӓ. Революци шӱлӹшӓн лыдышвлӓм сирӓ. Тидӹ гишӓн 1930-шы ивлӓн судыш тӹдӹм пуат. Кымлышы ивлӓнок тӹдӹн теорин анжалтышыжат пингӹдемеш.
Шукыштат агыл, 1930-шы ивлӓн Аттила Йожеф коммунист парти дон сӧредӓлмӓш якте шоэш дӓ принципвлӓ дон анжалтышвлӓжӹ айыртемӓлтӹтӓт, тӹшец курымеш лӓктеш. Постоянне пӓшӓ вӓрӹм тӹдӹ мон кердде. Университетвлӓштӹ тыменьӹн гӹнят, дипломым тӹдӹ нӓлӹн кердде. Поэтлӓн пиш незерӹн ӹлӓш вӓрештӹн. 1932-шы ин Аттила Йожеф "Хала тӹрӹштӹш йыд" (Кӱлжáроси éй) лӹмӓн лыдыш книгӓм лыктеш, но критика тидӹм цаклыдеок кода. Седӹндонат тӹдӹ депрессиш вӓрештеш, "иктӹлӓнӓт мӹньӹн лыдышвлӓэм ак келеп" шанымаш тӹдӹм пишок темден.
Кок иштӹ, 1934-шӹ ин "Мӧскӓн куштымыжы" лыдыш книгӓжӹ дӓ 1936-шы ин поэтӹн сек пӹтӓртӹш лыдыш книгӓэш кодшы "Пиш картшта" (Нагыон фáй) лӓктеш. Тидӹ паштек критиквлӓӓт тӹдӹм цакленӹт дӓ поэт Сзéп Сзóн журналын редакторжы лиэш. Поэтӹм кымдан утла поздан пӓлӓш тӹнгӓлӹт. Сирӹзӹн ӹшке ӹлӹмӓшӹжӓт пиш цӓшдӹмӹ ылын. Тӹдӹ вӓтӹжӹ гӹц айырла дӓ яратымаш гӹц паснаок киэн кодеш. 1934-шӹ ин Совет Ушемӹштӹ эртӓрӹмӹ Сирӹзӹвлӓн конгрессӹшкӹ, тӹдӹм ӱжделытат, тидӹлӓн пиш шӹдешкен. Цилӓ тидӹ шулыкланжы нелӹ кӱ гань вазын дӓ таманяр гӓнӓ психика доно церлӓнӹшӹвлӓн санаториштӹ киӓш вӓрештӹн. Поэт журналышты пӓшӓм ӹштен гӹнят, оксажы шукок ылде дӓ йиждӹмӓш-мӹнгеш пумаш, тӹдӹн кымылжым со валтен- тидӹжӹ гӹнь тетя годшенок пӓлӹмӹ ылын. 1937-шӹ ин нигынамат тӧрлӓнен керддӹмӹжӹм пӓлен, ик шӹжӹ кечӹн поэт Балатон йӓр тӹрӹштӹшӹ солашты поезд лӹвӓк вазеш. Аттила Йожеф гишӓн колымыжы паштек веле кымдан пӓлӓш тӹнгӓлӹт.
Поэт лимӓш
тӧрлӓтӓшАттила Йожефӹн лыдышвлӓм сирӓш тӹнгӓлмӹ годым, Венгрин поэзиштӹ яжо поэтвлӓ дефицитеш шотлалтделыт. "Ниугатын" поэтвлӓ кыце кердмӹн лыдышвлӓштӹм сиренӹт, но тӹ годымок уж ӹрвезӹ поэтвлӓ лыдышвлӓм пидӹнӹт. |кспрессионизм, футуризм, сӱрреализм сагаок поэтвлӓ халыкын тошты годшаш мырывлӓ доно экспериментвлӓм ӹштӹлӹнӹт. Поэт семӹнь, Аттила Йожеф когорак коллегӹвлӓн опытыштым шотыш нӓлӹн, но со ӹшкӹмжӹнӹм дӓ ум лыдышвлӓшкӹжӹ пырташ цацен. Модышты ылшы йогымашвлӓм поэт ӧрдӹжӹшкӹ ак шӹкӓл, тӹдӹ халык мырывлӓмӓт у семӹнь интерпретируя, Парижӹш каштын толмыжы паштек, сӱрреализм доно интересуялтеш. Тӹ годшаш ик инетересне лыдышеш "Шӹмлӹмӓш" (Танулмáныфей) шотлалтеш, кышты раскыдын Дьула Йухазын, Дезӧ Костоланин кишӓвлӓштӹ кайыт. Лыдышвлӓм сонет семӹнь сирӹмӹ, кычылтмы атрибутвлӓм вес поэтвлӓн лыдышвлӓштӓт ужаш лиэш, но рӹмӓлгӹштӹ шӹнзӹшӹ корныгешӹн портретшӹ тӹлец якте уждымы фонышты пуалтеш, кыдым эче венгр поэзиштӹ анжыктымы агыл ылын. Ирокшы рӹмӓлгӹштӹ шӹнзӹшӹ эдем гишӓн сирӹмӹжӹ годым, поэт тӹдӹн портретшӹм раскыдын анжыкта дӓ сӹнзӓвлӓш ванжа. Поэт эдем мам шижеш дӓ тӹдӹн пуйырымашыжы гишӓн сирӓ. Ти лыдыш докы Аттила Йожефӹн вес лыдышвлӓжӹ лишӹл ылыт: "Шужымаш" (Éхсéг) дӓ "Янгылышы эдем" (Мегфáрадт ембер).
Сирӓш тӹнгӓлмӹжӹ годшен, Аттила Йожефӹн поэзижӹ яжоэм миӓ, но лач 1931-шӹ и кытлан тӹдӹ синтез якте шоэш. Поэт кыце венгр, тенгеок вескид поэтвлӓн творчествыштым яжон пӓлен дӓ синтезӹм ӹштен, ӹшке сӹнӓн, виӓн, келгӹ шанымашан лыдышвлӓм сирен.
Реалитетӹм анжыктымаш
тӧрлӓтӓшВенгр сӹлнӹшаяшты Аттила Йожеф шаныкалышы поэтеш шотлалтеш. Тӹдӹ ӹлӹмӓшӹн махань ылмыжым анжыктымы гӹц пасна, шаныкала дӓ тенге лыдышвлӓжӹ у шӱлӹшӓнвлӓ лит. Тӹдӹ поэт-философ ылеш, кыды обьективне шанымашыжым анзыкы лыктеш. Поэтӹн лыдышвлӓштӹжӹ "вӓр" кого рольым мадеш: "Тиштӹ йӹлгӹжшӹ кӱ кырык вӹлнӹ шӹнзем", "ӹнде тиштӹ кӹртни завод лишнӹ шалгем". Тӹдӹ шӹренжок техень вӓрӹм айыра, кышец йӹрвӓш анжен шалгаш куштылгырак. Шӹренжок ти вӓр кырык вӹлнӹ, йогын кӱшӹл сирӹштӹжӹ, юран годым поэт пушӓнгӹ лӹвӓлнӹ шалга. Кокшы элемент, кыды Аттила Йожефӹн лыдышвлӓштӹжӹ тӹнгӓн ылеш- тидӹ жеп. Поэт йӹрвӓш техень реаливлӓм ужеш, кыдывлӓм субьективне, кӧргӹштӹш "мӹнь" вашталтен ак керд: хӓдӹрвлӓм, ӹлӹмӓш условим дӓ пӧртӱн законвлӓм. Шамаклан, Тисзазуг лыдышышты вадым леведшӹ бархат гань пышкыды рӹмӓлгӹ вӓржӹм и гань пӹцкемӹш йыдлан пуа. Солан утла тыр ӹлӹмӓшӹжӹм анжалаш гӹнь, поэт тӹштӹ жепӹн шагалмыжым цакла. Йыд пӹлгомышты кымдан шӓрлен вацшы шӹдӹрвлӓн тьӹлгӹжмӹжтӹ, йӹрвӓш шӹп ылмы годым церкӹ цангын юкшы, эртен кешӹ ӹлӹмӓш гӹц ӓшӹндӓрӹмӓшвлӓм кандат- тенге корнышты каштшы ӹрвезӹ эдем ӹлӹмӓшӹштӹ шукыжымок ик вӓр дӓ жеп доно кӹлдӓлтмӹм цакла.
Конструктивный сӹлнештӓрӹмӓш
тӧрлӓтӓшЛуатӹндекшӹмшӹ курымын сирӹшӹ поэтвлӓ доно коклышы курымын сирӹшӹ поэтвлӓ ӹлӹмӓшӹм воксеокат вес семӹнь ужыт. Кокшывлӓжӹ тӹдӹм кымдан, шукы ежӹнгӓнӹм, пӹтӓришӹвлӓжӹ утла ӓнгӹсӹрӹн дӓ простаракын анжыктат.
Дунай лач йоген веле. Кӹцкӹм кандышы
весӹвлӓ гишӓнӓт шанышы ӓвӓн онгышты
изи тетя гань мадевӹ сусун
дӓ ваштылевӹ мӹлӓнем коэвлӓ.
Жеп йогымашты нӹнӹ шӹгервлӓ дӓ
пыле шӹгер кӱэрвлӓ гань ӹрзӓлтӹнӹт.
Вуйта тамам ужын колтышым,
выртышты, тидӹм ӓнят шӱдӹ тӹжем иӓт анженӓм.
Лач пытькалтыш веле дӓ- жеп ӹнде циц,
шӱдӹ тӹжем тьотявлӓн тьотявлӓнӓн сӹнзӓвлӓштӹ сага.
Ужам, мам нӹнӹ ужделыт, нӹнӹ рокым капаенӹт,
пуштыныт, элтӓлӹлнӹт, мам келешӹм ӹштенӹт.
Дӓ нӹнӹвлӓ, кыдывлӓ токем толевӹ, ужыт,
мам мӹнь ам уж- тидӹм келесӹнем.
Икӹжӓк-иктӹнӓм сусу дон ойхы гань пӓленӓ.
Мӹньӹн эртӹшем дӓ кӹзӹтшем нӹнӹн ылеш.
Сиренӓ лыдышым - нӹнӹ пынем кидӹшкӹштӹ нӓлӹт
дӓ тенге мӹнь нӹнӹм шижӓм дӓ ӓштем.
(Дунай сирӹштӹ)
Ти пӹтӹдӹмӹ картин тамахань уровеньвлӓ доно пыналтын, кыдывлӓ икӹжӓк иктӹштӹ доно ваштареш ылмышты доно кӹлдӓлтӹт. Тенге ик целам анжалаш гӹнь, яжо лыдыш шачеш, но конструкцижӹ тыштеш кодеш.
Кечӹвлӓ пыдыргышы
изи окнявлӓ вашт пӹцкемӹш ташкалтыш мыч
лывыргы рӹмӓлгӹш валат.
Вӓшештемӓ-
тӹнь тишец кенет ма?
Тишец, кышец ойхын
нигышкат кемӹжӹ ак шо,
тенге молывлӓ ганьок тӹнят цӓшдӹмӹ лиӓт,
кыдывлӓм ти кого жеп эксӹкӹш поктыл пыртен
дӓ шӹргӹвлӓштӹштӹ цилӓ пӹрӹнзӹкӹм
сотемдӓрӓ?
Кӓнет тиштӹ, кышты акшак ханга пичӹ
цӹтӹрӓ дӓ ти шык моралян порадкам
орола.
ӹшкӹметӹм пӓлет?
эдем шамвлӓ тиштӹ чанген шагалтымы
цевер дӓ гарантиӓн толшаш жепӹм вычат,
тенге, кыце лишнӹ ылшы рок
ӹлӹмӓш дон циц ылшы кӱкшӹ
пӧртвлӓм выча.
Лявырӓ лоэш кошкен шӹцшӹ охоницӓ
пыдыргывлӓ кашкыш шуды
вӹкӹ итӹрӓ сӹнзӓвлӓштӹ дон
пӓлӓш цацышыла анжат.
Ик выртышты ошма пыдыргы кынам-тинӓмжӹ
ошма ара вӹлец ӱлӹк йоген вала...
(Элеги)
Изиш первирӓк сирӹмӹ лыдышвлӓ гӹц ти лыдыш пиш когон айыртемӓлтеш. Ти лыдышышты кычылтмы атрибутика кӹзӹтшӹ жепӓш ылеш, но нӹнӹ первиш мифӹм ӓшӹндӓрӹктӓт. Аттила Йожефӹн лыдышвлӓн элементвлӓжӹ гӹц ӹлӹмӓш вӹкӹ модерн анжалтыш мозаика гӹц вуйта погалтеш. Ти ӹлӹмӓшӹштӹ махань-шон антогонизм, секретӓн мӓгӓлвлӓ вӓшлиӓлтӹт, но тенге гӹнят лыдшы цилӓ тидӹм ынгылен кердеш- ти картинвлӓ микро дӓ макрокосмосын пӹтӹдӹмӹ гӹц шалгат, кышты эдемлӓн ӹшке цӓшӹжӹм кӹчӓлмӹлӓ. Аттила Йожеф шукы лыдышыжымок ирӹкӓн, верлибр лыдыш семӹнь сирен, но 1920-шы ивлӓн мычашышты рифман лыдышвлӓмӓт изиш сирӓ. Но фаворитшӹ сойток ирӹк модан лыдышвлӓ ылыныт.
Эдем ӹлӹмӓшӹн тӹнг ядмашвлӓ
тӧрлӓтӓшАттила Йожеф лыдышвлӓштӹжӹ эдем ӹлӹмӓшӹн тӹнг ядмашвлӓжӹм тӹкӓлеш дӓ кынамжы вӓшештӹмӓшӹмӓт ӹшкеок пуа:
Нӹнӹ тенге саслат -
кым миллиардын шот гӹц
айырем, цилӓ эдем логӹц
тӹньӹм, лач тӹньӹм,
тӹньӹ, нӹжгӓ шипкӓ, цаткыды шӹгер,
ӹлӹшӹ амалым вӓр, ӹдӹрӓмӓш:
нӓл ӹшкӹлӓнет, мӹньӹм!...
(Махань кӱкшӹ ылеш ти ирокшы пӹлгом!
Металлвлӓ йӹлгӹжӹт, кого соты
пожар гань сӹнзӓм йылата.
Шанем колем, эртӹш жеп ылам.
Кого шужгымашым, пыдештмӓшӹм колам
дӓ кыце йӓнгемжӓт вет шиэш...)
Кыды лыдышыштыжы поэт эдем ӹлӹмӓшӹм трагический сӹнӓнӹм ужеш, кышты нимат ӹштӓш ак ли дӓ цилӓ эртен веле кеӓ. Дӓ, анешлӓ, кынамжы поэтӹн пын лӹвец техень лыдышвлӓ шачыт, кыдывлӓ ӹлӹмӓшлӓн ӹнянӹмӓшӹм пуат дӓ пиш оптимистично шактат:
Шахтышты тӹкӹ пренявлӓ
урын кеӓт гӹнь.
коридорвлӓ сойток
тӹштӹш пайдам переген кодат.
Дӓ шахтервлӓ сойток угӹц тӹш валат,
тӹшкевек, кышкевек нӹнӹн шӱмӹштӹ шолтка лиэш.
Эдемӹн ӹлӹмӓшӹжӹ гишӓн сирен, Аттила Йожеф ушемкымдемӹштӹш ядмашвлӓмӓт ӧрдӹжеш ак коды. Лыдышвлӓштӹжӹ поэт со ирӹкӹм кӹчӓлеш, "эдем со эдемок лишӓшлык"- тидӹ авторын тӹнг шанымашыжы ылеш дӓ тидӹ гӹц пасна ӹлӹмӓшӹштӹш ядмашвлӓм решӹмӓштӹ физический вим кычылтмы ваштареш ылмыжымат лыдышвлӓштӹжӹ цаклаш лиэш:
Качкын, йӱн, яратен дӓ кӓнен кердӓт!
Тӱнымбалын тӹрлӹ йиш ылмыжым уж!
`кын мӹнь нӹнӹм вырсем, кыдывлӓ
сӱсӹр вивлӓлӓн служаш цацат.
Ик лыдышыштыжы поэт сирӓ: "Шӱмем уке ылшы укшышты шӹнзӓ". Поэт ӹшке тыргыжланымашыжым кынамжы апокалипсисӓн картинвлӓ доно вӓк анжыкта ("Пиш каршта"), но тӹ жепӹнок лыдышвлӓжӹ пиш келгӹ шанымашанвлӓ. Ик критик семӹнь: "Аттила Йожефӹн лыдышвлӓштӹжӹ сӹлнӹ дӓ нӹжгӓ семвлӓ уке ылыныт гӹнь, лыдшывлӓ нӹнӹм акат лыдеп ылын".
Традицивлӓм анзыкыла нӓнгемӓш
тӧрлӓтӓшАттила Йожефӹн лыдышвлӓжӹ кыце форма дон, тенгеок техникӹштӹ донат айыртемӓлтӹт. Тӹдӹн лыдышвлӓжӹ халык мыры гань проставлӓ ӓль пиш шукы ежӹнгӓн, рифмӹдӹмӹ композицивлӓ лин кердӹт. Кыды лыдышыжы антик жепӓшлӓ сирӹмӹ, кыдыжы сонетлӓ, сонет сериӓт вӓк вӓшлиӓлтеш. Лыдышвлӓн акустикӹштӹ пиш вашталтшы. Музыкыла шактышы лыдышвлӓн сем кого вӓрӹм йӓшнӓ, лыдышвлӓм ынгылаш палша.
Аттила Йожефӹн поэзижӹлӓн виӓн, келгӹ индивидуализм характерне ылеш. Лыдышвлӓштӹжӹ поэт ӹлӹмӓшӹштӹжӹ мам ӹлен лӓктӹн, тӹдӹ гишӓн шоэн агыл сирӓ. Поэзиштӹжӹ тӹдӹ венгр поэзин традицижӹм шотыш нӓлеш, но тӹнӓмок кого уэмдӹмӓшӹм эртӓрӓ. Тӹдӹ ӹшке жепӓш кунстым яжон ынгылен дӓ тидӹм поэзиштӹжӹ кычылт мыштен. Эдемӹн ӹлӹмӓшӹжӹ гишӓн шаныкален, тӹдӹ эдемӹм жеп дон иквӓреш ашкедӓш ӱжеш, эдем тӱнымбалым ынгылышашлык, тӹштӹ ӹшке вӓржӹм мошашлык дӓ ӹлӹмӓшӹм яжоэмдӓш манын, тӹдӹм вашталташ цацышашлык манеш.
Аттила Йожеф реализмӹн, импрессионизмӹн, сӱрреализмӹн, футуризмӹн элементвлӓжӹм иквӓреш яркален, синтезӹм ӹштен кердӹн дӓ венгр поэзим анзыкыла виӓнгдӹмӓштӹ кого рольым мадын.
Налмӹ: Цикмӓ журнал, 2000 № 3
- ↑ 1,0 1,1 Bibliothèque nationale de France идентификатор BNF (фр.): اوپن ڈیٹا پلیٹ فارم, платформа відкритих даних, платформа открытых данных, plateforme de données ouvertes, piattaforma di dati aperti, Opendata-Plattform, otevřená data platforma, åben-data-platform, տվյալների բաց շտեմարան, platforma za odprte podatke, plataforma de datos abierta, plataforma de dados aberta, платформа адкрытых даных, платформа на отворените данни, platforma otwartych danych, ашық деректер платформасы, ачык маалыматтарды платформа, açıq məlumat platforması, ochiq ma'lumotlar platforma, açık verilerin platformu, платформа отвореног података, platforma otvorenih podataka, platforma otvorenog podataka, platforma otvorených údajov, πλατφόρμα ανοικτών δεδομένων, platformu atklātā datu, platforma atvira duomenų, platvormi avatud andmete, avoimen datan foorumi, nyílt adatok platformja, პლატფორმა ღია მონაცემები, платформа за отворени податоци, нээлттэй мэдээллийн тавцан, platformă de date deschise, platformo de malferma datumoj, open data platform, плятформа адкрытых зьвестак, Усьтэм даннойёслэн платформазы, асыҡ мәғлүмәт платформаһы, açıq malümat platforması, açıq malümat platforması, ачык малюмат платформасы, öppen dataplattform, платформаи додаҳои боз, ачык кӧргӱзӱлердиҥ платформазы, гом бæрæггæнæнты платформæ — 2011.
- ↑ 2,0 2,1 Attila József // Энциклопедия Брокгауз (нем.)
- ↑ Jozsef Attila // https://www.fantascienza.com/catalogo/NILF12827 (итал.)
- ↑ 4,0 4,1 Йожеф Аттила // Большая советская энциклопедия (rus.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохорова — 3-е изд. — Москва: Советская энциклопедия, 1969.
- ↑ 5,0 5,1 Archivio Storico Ricordi — 1808.