Вала, Катри: версивлӓ лоштышы айыртем
Контентӹм карангдымы Контентӹм уштарымы
Тӧрлӓтӹмӓшӹн резюмежӹ уке |
Тӧрлӓтӹмӓшӹн резюмежӹ уке |
||
1 корны:
[[Image:KatriVala.jpg|right|250px
▲'''КАТРИ ВАЛА''' (Katri Vala, 11.09.1901, Muonio - 28.05.1944, Кечӹвäлвел Швеци).
▲== Изи дӓ тыменьмӹ годшаш ивлӓжӹ: ==
Катри Вала Суомиn Лапландиштӹ, Muoниo сoлашты улан сoла пöртӹштӹ шачыn. Äтяжӹ дон ӓвӓжӹ тӹ жеплӓн яжо тыменьмӓшӹм нӓлшӹвлӓ ылыныт дӓ тыменяш цацымаш дон сӹлнӹшая докы интересӹм Kатрилӓнӓт ушен мыштенӹт. Kатри Валан ӓтяжӹ ирӹ колен дӓ седӹндонат, йыхыштыш тетявлӓн толшашышты когонжок сотыжы ылде. Кым тетя логӹц лач Катри веле семинарим пӹтӓрӓ дӓ халык школын тымдышы профессим нӓлеш. Тӹдӹ Хейнола халаштыш семинаришты тыменьӹн.
== Поэзин корныштыжы
Катри Вала лыдышвлӓм 1920-шы ивлӓн сирӓш тӹнгӓлӹн дӓ тенге 1924-шӹ ин ”Мӹндӹр садывичӹ” лӹмӓн пӹтӓриш лыдыш погемикшӹ (сборникшӹ) лӓктеш. Лыдышвлӓжӹ лӓктӹн веле шоктат, кыце Катри Вала финнлӓ сирӹшӹ поэтвлӓ лошты сек кымдан пӓлӹмӹ дӓ сек яратымы автор лиэш. Тидӹ паштек шукыштат агыл, кок ишток ”Симсӹ амаса” книгӓжӹ сотым uжеш. Пӹтӓриш погемикшӹ ӹлӹмӓшӹм яратымы лыдышвлӓ доно циц ылеш дӓ тидӹлӓн öрӓшӹжӓт ак кел. Семинарим тымень пӹтӓрӹмӹкӹжӹ, Катри сола дӓ изи школвлӓштӹ тымден, а тӹштӹ ӹлӹмӓш халаштыш гӹц айыртемӓлтӹн, утла ик ладын дӓ касланен шӹцшӹлӓ кайын, поэтессылан ирӹк келӹн. Тидӹ гӹц пасна лыдышвлӓжӹм пиш сӓмӹрӹкӹн сирен, тӹдӹн кöргӹштӹжӹ энергин дӓ ӹлӹмӓшӹн тылжы салымлаок йылен. Поэтессын кокшы книгӓштӹжӹ ладнарак лыдышвлӓм лыдына. 1928-шӹ ин поэтесса шоды цер, туберкuлез доно церлӓнӓ, ма гишӓн тымдышын пӓшӓжӹм кода. Махань-шон пансионатвлӓштӹ тöрлӓнӓш цацен гӹнят, шулыкшым тöрлен кердде. 1930-шы ин ”Мӱлӓндӹн пристинжӹ” лӹмӓн кымшы погемикӹштӹжӹ Катри Вала мӱлӓндӹн сусу мӓгӓлвлӓжӹм ак анжыкты, тӹштӹ ойхы семвлӓ кайыт: ”ӹлӹмӓш дон колымаш лоштыш цӹтӹрӹшӹ шӹртӹ” – тенге тӹдӹн ик лыдышыштыжы лыдына.
== Катри Валан эстетикыжы
Катри Вала 1920-шы ивлӓн финн сӹлнӹшаяшты кымдан пӓлӹмӹ ”Тылым намалшывлӓ” группышкы пырен. Ти группы йӹр тӹ жепӓш вес пӓлӹмӹ поэтвлӓӓт погыненӹт, нӹнӹ ӹшке анзыланышты финн поэзим уэмдӓш задачым шӹнденӹт ылын. Нӹнӹ сӓндӓлӹкӹн тӹрлӹ вӓрвлӓштӹжӹ ӹленӹт дӓ иквӓреш погыналт кердделыт гӹнят, поэзи дон сӹлнӹшая гишӓн икӹжӓк-иктӹштӹлӓн сирмӓшвлӓм сирен, кымда дискуссивлӓм нӓнгенӹт. Катри Вала ушемкымдемӹштӹш ядмашвлӓ вӹкӓт вуйым ӓмӹш шуэн анжыде, тӹдӹ политикӹштӹш организацивлӓ доно кӹлӹм кычен: пӹтӓрижӹ вургымлаштышывлӓ доно, вара нӹнӹн политикӹштӹ докы ӱкшӓӓт, социал-демократвлӓ донат дӓ тидӹ паштек шалахайыштыш коммуниствлӓн идеологиштӹ донат интересуялтеш. но политиквлӓ доно нигынамат кӹлжӹ келгӹ ылде. Поэтесса, шукыжок, тетян дӓ эдемӹн прававлӓжӹ верц шукы пӓшӓм ӹштен. Катри Вала марлан кен гӹнят, мыжыран ӹлӹмӓш тӹдӹлӓн сусум дӓ цӓшӹм кандыде, ӹштӹмӹ тетяжӹ лач кок час веле ӹленжӓт шокта, кола. Тетяжӹ уке велдӹк, поэтесса ӹшке авторский праважым Суомин Тетявлӓн Ушнымашлан кода дӓ ти лыдышвлӓмӓт кырык марла сӓрӓш манын, ти ушнымаш гӹц разрешеним ядмы. ▼
▲Катри Вала 1920-шы ивлӓн финн сӹлнӹшаяшты кымдан пӓлӹмӹ ”Тылым намалшывлӓ” группышкы пырен. Ти группы йӹр тӹ жепӓш вес пӓлӹмӹ поэтвлӓӓт погыненӹт, нӹнӹ ӹшке анзыланышты финн поэзим уэмдӓш задачым шӹнденӹт ылын. Нӹнӹ сӓндӓлӹкӹн тӹрлӹ вӓрвлӓштӹжӹ ӹленӹт дӓ иквӓреш погыналт кердделыт гӹнят, поэзи дон сӹлнӹшая гишӓн икӹжӓк-иктӹштӹлӓн сирмӓшвлӓм сирен, кымда дискуссивлӓм нӓнгенӹт. Катри Вала ушемкымдемӹштӹш ядмашвлӓ вӹкӓт вуйым ӓмӹш шуэн анжыде, тӹдӹ политикӹштӹш организацивлӓ доно кӹлӹм кычен: пӹтӓрижӹ вургымлаштышывлӓ доно, вара нӹнӹн политикӹштӹ докы ӱкшӓӓт, социал-демократвлӓ донат дӓ тидӹ паштек шалахайыштыш коммуниствлӓн идеологиштӹ донат интересуялтеш. но политиквлӓ доно нигынамат кӹлжӹ келгӹ ылде. Поэтесса, шукыжок, тетян дӓ эдемӹн прававлӓжӹ верц шукы пӓшӓм ӹштен. Катри Вала марлан кен гӹнят, мыжыран ӹлӹмӓш тӹдӹлӓн сусум дӓ цӓшӹм кандыде, ӹштӹмӹ тетяжӹ лач кок час веле ӹленжӓт шокта, кола. Тетяжӹ уке велдӹк, поэтесса ӹшке авторский праважым Суомин Тетявлӓн Ушнымашлан кода дӓ ти лыдышвлӓмӓт кырык марла сӓрӓш манын, ти ушнымаш гӹц разрешеним ядмы.
Катри Вала финн поэзим уэмдӹшеш, поэзин пӹсмӓнвлӓм пыдыртышеш шотлалтеш дӓ келесӓш келеш, тидӹм тӹдӹ пиш сӓмӹрӹк ылмыжы годым ӹштен сӹнген. Тидӹ гӹц пасна антимилитаризм тематика остатка лыдышвлӓштӹжӹ (”Пӹжӓшӓн пушӓнгӹ йыла” погемикшӹ) кымда вӓрӹм нӓлеш. Поэтессылан пингӹдӹ характерӓн лимӹлӓ ылын, вет тӹдӹн ваштареш шалгышывлӓжӓт ситӓлык ылыныт, тӹдӹн лыдышвлӓжӹм, тöрöкшӹ, лач изи маргинальный группывлӓ веле акцептируенӹт, тӹдӹн лыдышвлӓн сирӹмӹжӹм керӓл пӓшӓэш шотленӹт. Но кыце пӓленӓ, тореш шалгышывлӓ анзылны тӹдӹ вуйжым сӓкӹде, анешлӓ, лыдышвлӓжӹм сирен, нӹнӹм сӹнген. Такеш агыл вет маныт, тошты маняры ӹнжӹ шыпылт, у тӹдӹм сойток сӹнгӓ.
== Катри Вала кырык марла
<poem>
ПЕЛЕДШӸ МӰЛӒНДӸ
54 ⟶ 51 корны:
кынам нӹжгӓ шудын ыжар вӹржӹ
якшаргын вӓк кайын колта?
МӰЛӒНДӸН ПОНГЫШЫШТЫЖЫ
90 ⟶ 85 корны:
йӹлгӹжшӹ мӱлӓндӹ вӹкӹ
угӹц понгыжтарыжы!
ПЕЛЕДШӸ МӰЛӒНДӸ
119 ⟶ 113 корны:
Икӓнӓ аяр пелтен ӹрӹктӹде ма?
Икӓнӓ пӹлгомыштыш гань яратымаш тылшолла йылыде ма?
КЕЧӸ ШӸНЗЕШ
173 ⟶ 166 корны:
шӧртньӹ вӹдӹшкӹ шӹлшӹ, лӱ дӹн колтышы
шим кек!
ПУШТЫН ШУМЫ МӰЛӒНДӸ
215 ⟶ 207 корны:
юр пышымат ам шиж дӓ колаш тынгӓлшӹ пеледӹшвлӓн
саслымыштымат ам кол ыльы.
СОТЫ ШӸЖӸ КЕЧӸ
303 ⟶ 294 корны:
мырывлӓм сирӓш тӹнгӓлӹт.
▲ТЕЛ АЯР
''Talviaurinko''
341 ⟶ 330 корны:
''Валери Аликов сӓрен''
</poem>
[[Category:Wp/mrj]]
[[Category:Суоми персоналивлä|В ]]
[[Category:сирӹзӹвлä|В ]]
| |||