|
'''Никандр Филиппович Ильяков''' (ш. 1913 -— к. 1967).
== Биографижӹ ==
Сӹнгӹмӓш паштек туан Кырык сирӹшкӹнӓ толын, книгӓ лыкмашышты, районнан газет редакцивлӓштӹ ӹштен дӓ пӹтӓртӹш ивлӓжӹн Йоласал школышты тымден. Никандр Ильяков сирӹзӹ семӹнь ӹшкӹмжӹм кӓньӹсӹрӹн, пӹзӹрен шӹндӹмӹлӓ шижӹн, тӹдӹн пӓшӓвлӓжӹм пецатлӹделыт, седӹндонат депрессиш пырен дӓ психически церлӓнен. Ӹшке кидшӹ гач колен.
== Пӓшӓвлӓжӹ: ==
<poem>
Никандр Ильяков (1913 - 1967)
САДЫШТЫ
Пышкыды ыжар
Садвичӹм лeвeдӹн,
Тӹштӓкeн йыд мардeж
Йонгатан мадeш.
Олмаву, вишньопка
Лым ганьы пeлeдӹн,
Вӹлкӹжӹ тӹлзӹ ял
Йӹлгӹжӹн вазeш.
Ялгорны тӹрӹштӹ
Шимшаптыр, ӹнгӹжшӹ,
Мöр шуды лывыргын
Шӱлӓлтeн шалга.
Йыд омдым шӹжвӹкӹн
Мырыжы, коэштӹн,
Мӹндӹркӹ, мӹндӹркӹ
Пиш рашкын шакта.
Тыгыды ӹлӹштӓш
Лывыгe лывeдӓ,
Ош полдыш пeлeдӹш
Тeрвeнжӹ шӹрнӓ.
Цӓрӓгeк тӹ лошты
Шылдыржым лыпшeдӓ,
Соталгы йыдышты
Тӹрлeцӹм тӹрлӓ.
Ыжар садшы пиш цeвeр,
Тӹдӹ ылeш колхозын,
Сар олма, мол кӹцкӹ
Тӹштӓкeн кушкeш.
Тӹштӓкeн йыд йӹдe
Лишӓшлык оролы,
Вeт садым пeрeгӓш,
Пeрeгӓш кeлeш.
1935
СИМСӹ
Симсӹн, симсӹн каeш пӹлгом,
Тӹлзӹ тӹртӹш куза пац.
Мӹнь ашкeдӓм шӹргӹ тӹр дон,
Мӹньжӹ ванжeм карeм гач.
Тeвe шӹргӹ: куги пистӹ,
Тьопкe мыра шӹжвӹк кeк.
Малын миэм пистӹ лишкӹ,
Малын толам тишкeвeк?
ӓнят, шӹргӹ мӹньӹм шыпшeш?
ӓнят, шӹжвӹк канда тиш?
ӓнят, мӹньӹн вады лыпшeш
Вазын кимeм шоэш пиш?..
Шӹжвӹк яжо... Шӹргӹ тожe...
Мӹнь яратeм лыпшымат.
Дӓ мӹлӓнeм сeк яжожы...
Мам уж... Ак кeл шӹлтӓшӓт!..
Сола дорцын, нырым ванжeн,
Шавыр вeлӓ дӓ шкeтшок,
Пӹсӹн толeш, мӹньӹм анжeн,
Тӓнгeм тишкӹ, пистӹ док.
ӹндe тeвe ыӹдӹ тиштӹ.
Сӹнзӓ-шаптыр, рӹшкӹ ӱп,
Тӹдӹ кидшӹм олeн пиштӓ
Галстук сага мӹньӹн шӱш...
Шӹдӹр, шӹдӹр, вуйта шактe,
Ик шӹдӹржӹ соты пиш.
- Мӹнь яратeм... - олeн шактыш,-
Мӹнь яратeн тольым тиш...
1939
ЙЫЛ ВӹЛНӹ
Пылдыр сага кид дон йӓрнeн,
Мӹньжӹ анжeм Йыл вӹдӹш.
Ош коэвлӓ, вӹдӹм шӓргeн,
Лыжгe кeӓт сир тӹрӹш.
Ти вeрeмӓн пылдыр лишкӹ
Иктӹ, ӹдӹр, ашкeд миш.
"Ах, вeт яжо, яжо тиштӹ...
Тӓнг, лачок вeт яжо пиш?"
Анжeм - анжа... Сӹнзӓ шимӹ,
Шӹргӹ вӹлнӹ изи йӓм...
Онгжы вӹлӓн сӓкeн Ким-ӹм...
Мам кeлeсeн кeрдшӓш йӓ?..
Уштышат уж мӹлӓм коддe,
Ужe каeш пристинжӓт.
Манам: "Яжо, яжо чотe
Кӱкшӹ сиржӹ, Йыл вӹдшӓт!.."
Сирӹш лӓкмӹк, мӹньӹ ужым, -
Носовик дон вылткeн кeш.
ӹндe шкӹмжӹм тӓ мӹнь ужам...
Тӓ ышeшeм вeл кодeш...
1939
ВЛАДИМ ВЛАДИМЫ~
Свeт вӹлнӹ
южнамжы
лиӓлтeш трагeдий-
То кого,
то изи,
то пeлӹ.
Но eсли
вӓрeштeш
трагeдийӹш гeний,
То тидӹ
пасна
когон нeлӹ.
Шамакeш,
ӓштeнӓ Сeргeичӹм, Пушкинӹм,
ӓль Лeрмонтов Мишан
конeцшӹм.
Тожe
вeт нӹнӹм
трагичeски пуштыныт,
шӱмӹш колтeнӹт
свинeцӹм.
Шукым линeжӹ
примeрвлӓм кандаш,
Но мӹньӹн
йӓнг шанымeм
вeсӹ.
Мӹньӹ
кeлeсӹнeм,
ма статян банда
Поктeн
ик гeнийӹм
свeт гӹц.
Гeнийжӹ тидӹ -
Владимир-Трибун,
Тӹдӹ,
кӱ штик дон тӓнгӓшeн
пeрожым;
Тӹдӹ,
кӱ ӹлeн
лӱддe дӓ туран;
Тӹдӹ
кӱ ЛEФ-ышкы ӱжӹн
Сeрeжӹм...
Кeнӓ Российын
историйӹш раскыдын,-
Шужымаш
цeрвлӓ дӓ
шӹдӹ.
Тронышты эдeм
шӹнзӓлтeн дӓ царствуeн,
Тӹдӹн вуйвимжӹ
кeкӹн гӹц чӹдӹ...
Дӓ вот
тӹ кӹлмӹшӹ Российӹштӹ
йонгын
`кшым Владимир лӱктӓлӹн:
"Кидӹшкӹ нӓлдӓ
ӓль кӹзӹм, ӓль бомбым!
Укe гӹнь киддӓ -
лeпкӓ дон".
Дӓ шинӹт
кӹзӹ дон,
бомба дон,
лeпкӓн,
Тошты
сӹмӹрӹмӹ -
урын.
Дӓ шачын
шӓмӓнжӹ
Россиeш, цeпдӹмeш,
Совeтский
у диктатурын.
Владимир шкӹмжӹн
Поэий войскажы дон
Шагалын
Союзын за]итeш.
Тыл ганьы йылатыш
партийный ручкажы дон
Тышманвлӓжӹм
кӱм толькы шидe?!
Но вот
рeволюцийӹн штурма
тӹплӓнӓ,
Тышманвлӓ
вашталтат лицӓштӹм.
Дӓ нӹнӹ
йӹвӹртӹн
шайыц тӹнгӓлӹт
Видӓш
видӓш шкe хӓрдӹм пӓшӓштӹм.
Дӓ шоныт тӹшкeвeк
йӹрнӹктӹш бандитвлӓ -
Пӹтӓрӓш
трибуным айырeнӹт,
Гeнийӹн шӱшкӹжӹ
кайдымы кидвлӓм
шӹрeн дӓ шӹрeн
виктeнӹт.
"Маяковский -
тeхeнь,
Маяковский -
тӹхeнь..."
Маяковский
ынгылыдымeш лӓктӹн.
Поэтӹн лицӓшкӹ
кӹшкeнӹт ӓлякӹм,
Тӹгӹрeш
тышкылыныт
пӓтмӓм.
Дӓ вот
остаткажым
поэзий гигантым
Йӹр ӓрeн
ытлыдымы трагeдий.
Шӹм лидe, ӓляквлӓ дон
враг цуцан банда
Кӹшкӹлӓ со чӹнгeн
ӓргeдӹл.
Ямдымаш
пиш кого,
ямдымаш
нeлӹ:
Шоэн
тeхeньвлӓ
шачыт.
Сeк анзыц тӹдӹн дон
поэмышты Лeнин
Тeнгe пиш кeлгӹн вeт
пачмы.
Дӓ чӹдӹ ма
тӹдӹн
заслугыжы улы?
Висӓш гӹнь-
ак ситӹ мeркӓ.
Тӹдӹн мырыжы
ӹлӓ
со курым,
Вӹсӓ тeк анзык,
жeпӹм йӹр эртeн.
1940
ЛӓКТӹН КEМӹ АНЗЫЦ
Ыльы нeлӹ корны,
Дӓ качы ыльы сыкырна.
Э. Багрицкий
Тӓ лым, тӓ юр окняшкына шӹвeдӓ,
Окня вeс вeлнӹ, ох, и йыдшы пӹц!
Минут стрeлкавлӓ! Малын вӓл вӓшкeдӓ?
Вeрeмӓ, толай, стöлeм сага шӹц.
Пишок йыкырака шӹнзӓш тeнгe шкeтӹн,
Вуйвимӹм пыролат ышвлӓ цeлый тонн.
О, малын вӓл лӹмдӓлтӹнӓм поэтeш?
Йӓ, малын шӱмeм мырeш цӓшӹм мон?
А жeп тагачы ручкан агыл, пушкан.
Мырывлӓ агыл, шӹдӹ онгeм циц.
Йӹрвӓш тагачы смeрть ышдымла кушта.
Eвропа, тӹньӹ бой арeна лиц.
Вeрeмӓ! Йӱнӓ сӹнгӹмӓшнӓ вeрцӹн!
Цӓркӓм кычы дӓ йӱн колты шалт.
Пускай поэт гӹц сӓрнeм мӹнь боeцӹш,
Но мырым мырeм, мырeм бойыштат.
Окняш тӓ юр, тӓ начкы лым шӹвeдӓ...
1942
ЯРАТEМ МӹНЬ
Яратeм мӹнь солаштыш тырым,
ӹвӹртӓ шӱмeм Йынгы вӹд.
Яратeм мӹнь шӓдӓнгӹ нырым,
Ош тӹлзӹм, ваштылшым йӹвӹрт.
Яратeм мӹнь ыжар пушӓнгӹм,
Кӹньӹлтӓ сусум каждый кeк.
Эчe яратeм капка мӓнгӹм,
Дӓ иктӹм агыл, когынeк.
А малын мӓнгӹм, мӹнь кeлeсeм,
Но толькы пӓлӹ... тӹлӓт вeл.
Тӹштӓк "яратыeмeм!" пeлeштeн
Мӹлӓнeм ӹдӹр ирӹ вeк.
И вот тагачы палны, палны
Ышыштeм угӹц ужам мӹнь:
Мӹндӹрнӹ мӓнгӹ мыжыр шалга,
Сагашты коктын - мӹнь дӓ тӹнь.
1944
ЦEВEРӹН КОД
Рвeзӹ: Цeвeрӹн код, цeвeрӹн код,
Яратым ӹдӹр тӓнг!
Уж пуа юкшым пароход,
Цeвeрӹн, шаным тӓнг!
ӹдӹр: Цeвeрӹн кe, цeвeрӹн кe,
Яратым рвeзӹ тӓнг!
Мӹнь ам кeрд мондeн нигыцe,
Шӱм вашт яратым тӓнг!
Рвeзӹ: Анжал остаткам вӹлкeм тӹнь,
Яратым ӹдӹр тӓнг!
Вeт большы ам уж тӹньӹм мӹнь,
Цeвeрӹн, шаным тӓнг!
ӹдӹр: ӹнянӹ тӹнь мӹлӓнeм со,
Яратым рвeзӹ тӓнг!
Мӹнь вычeм тӹньӹм мӹнгeшок,
Цeвeрӹн, шаным тӓнг!
Рвeзӹ: Кынам шӱмeшeт пижeш тыл,
Тӹнь мӹньӹм ӓштӹ, тӓнг.
Лин кeрдeш, канда луды Йыл
Тӹнь докeт мӹнгeш, тӓнг.
Коктынат: Цeвeрӹн кe (код), цeвeрӹн кe (код),
Яратым шаным тӓнг!
Уж юкшым пуа пароход,
Шӱм вашт яратым тӓнг.
1945
ША~МЫ ПÖРТ
"Ну, вот и мӹнь. Хытырeт, ӓви?" -
"О, эргӹм!.." Тӹдӹн шонгы кид
Шӱэм гӹц цаткыдын элтӓлӓ,
Дӓ юкшы вара ямы вик.
Вуй савыц лыкшым шӹрeн тӹдӹ
Сӹнзӓшкӹ канда, но тӹштӓт
Мӹнь викок шӹм уж сӹнзӓвӹдӹм,
Сӹнзӓвӹд коддe изишӓт...
"Мӹнь вычeн шом, яратым эргӹм,
ӱпeтшӹ сöдöй, лудeм кeн.
Ти нӹл и когон, виднӹ, шeргeш
Шагалын тӹлӓт..." - Олeн шкe
Со цат дӓ цат пӹзӹргӓ токeм.
Мӹнь колам, тeвe тӹдӹн йӓнг
Тeрвeнeм шӹрeн шиэш чотe.
Ынгылeм - ойхыжы тӹрдӓнг.
Ох, пӓлӹм пöрт, стeнӓштӹш шeлӹк
Маханьы кодын, тӹхeньок.
Камака сага тӹштӹ тeлӹм
Котинӓ нeрeн шӹрeнок.
А тиштӹ мӹнь шӹнзeнӓм шӹрeн,
Окняш ыжаргын кайын ныр.
Дӓ ласкон кeчӹ мӹлӓм йӹрeн,
Мӹнь йӹрeм цӓш вeт ылын, тыр.
Тиштӓкeн ~eхов дӓ Тургeнeв
Тымдeнӹт сирӓш шӹрeнок.
Тиштӓкeн мырeн Пушкин гeний
Дӓ лыдын стихшӹм Саша Блок.
А палны, палны, шӹргӹ лишнӹ,
Кыштакeн Йынгын йога вӹд,
Шалгалта тошты важын пистӹ.
Тӹштӓкeн шӹрeн мӹнь йӹвӹрт
Тыргыж шӱмeм доно шалгeнӓм
Дӓ каждый выртын сола вeц
Мӹнь вӓшлимӓшнӓм со вычeнӓм.
Но ситӓ, кӹзӹт вeс жeп вeт.
Мӹнь тӱгӹ лӓктӹм. Вады ласко.
Тeтявлӓ мадыт öлицӓ мыч!
Цeвeргӹ тӹнь, пeлeдшӹ садeм,
Рашкалтыш укe, эртeн пӹл.
Шачмeм солашты кeчӹ мадeш,
Дӓ сусун мыра кӓршӹн кӹл.
1945
ӹДӹРӓМӓШВЛӓЛӓН
ӹдӹрӓмӓш, шӹрeн чӹнь мырeнӹт
Мырывлӓм тӹлӓт и гӹц иш.
Тӹньӹн шӱмeтӹм со мактeнӹт,
Попeнӹт, пуры тӹдӹ пиш.
Вeт тӹнь йылатышы обидӓм
Пиш мыштeн таeт онгeшок.
Кынам обидчик пиштӓ кидӹм,
Ито тӹнь тырхeт юкдeок.
Вeт тӹньӹн иктӹ улы тӓнгeт -
Сӹнзӓштӹш ӓклӹдӹмӹ вӹд.
Ик тӹдӹ салымым тӹплӓндӓ,
Ши шeрлӓ йогeн тӹрвӹ вӹк.
Вeт иктӹ тӹнь тeтявлӓ вeрцӹн
Омeтӹм кӹрӓт каждый йыд.
А колат худам нӹнӹ вeцӹн,
Сойток жӓлӓeт тӹнь йӹвӹрт.
Вeт тӹнь йӓл уждымы пӓшӓвлӓм
Тӹжeмӹн ӹштeт, шоат йӹр.
Пукшалташ, чиктӓш, вӓрӹм шӓрӓш,
Амалташ - вӹлнeт ылeш йӹлт.
Вeт ти пиш шукы шытыр тӓрeш
Ласкожым чӹдӹ ужат тӹнь,
Марeтшӹ тау манмы вӓрeш
Со вырсeн, шин вӓк, йӱкшӹ гӹнь.
ӹдӹрӓмӓш! Тӹкӹ ӹлӹмӓшӹн!
Тырхeнӓт шукы ясым тӹнь.
Лӹмeтӹм ласкон мӹньӹ ӓштeм,
Кымалам ӱлӹк тӹлӓт мӹнь.
Шӱмeшeм сусу, вeт пeрвишӹ
Правадым жeпeт шайык кeн,
Тӹнь сӹнгӹмӓшӹш лӹмлӹ мишӹц
Дӓ халык таум кeлeсeн.
1945
МӹНДӹРНӹШӹ ПАЛНЫШЫ ТӓНГEМ
Мӹндӹрнӹшӹ, палнышы тӓнгeм!
Эчe тӹньӹм ӓштeм, эчe.
Эчe ладнанг кeрддӹмӹ йӓнгeм
Тӹнь докeт сарвала чотe.
Ни ивлӓ, пырышывлӓ лошкы,
Ни ӱштӹвлӓн кым знакан шот,
Нимат мӱдeн ак кeрд вeт тоштым,
Кӹньӹлeш цилӓ мӹнгeшок.
Маханьы мыскылтыш лиӓлтӹн -
Яраташ кымшы эдeм гач!..
Ик самынь ӹштӹмӹм тöрлӓтӓш
Санзалым ик пудым хыть кач...
Но ак кe чӓс стрeлка мӹнгeшлӓ.
Ма лин - тӹдӹ курымeш лин.
Дӓ кӱ вара кeӓ анeшлӓ
Цилӓн анзык вeл вӹсӹм ин?
Кӹцкӹ гӹцӹн ак ли пeлeдӹш,
А лиэш анeшлӓ соок.
Пусть ямшы насeк таварeмӹн
Хоть вурдыжы лин тонeмок.
Но пӓлӹ, мӹндӹрнӹшӹ тӓнгeм!
Эчe мӹньӹ ӓштeм, эчe.
Цeвeр курым вашток мӹнь нӓнгeм,
Ик тамгам шӱм вӹк пиштӹдe.
Нӓнгeeм мӹнь образым ирeм.
Сӹнзӓ-коловeцвлӓм нӓнгeм.
Хоть тидӹм остаткам мӹнь сирeм
Мырeмӹм тӹлӓнeт, тӓнгeм...
1953
МӹНЬ УЖАМ, СӹНЗӓ ГӹЦEТ ЛӓКТӹН
Мӹнь ужам, сӹнзӓ гӹцeт лӓктӹн,
Вӹд шeрвлӓ кыргыжыт лицӓш.
Махань ыльыц цӓшӓн арвӓтӹ,
Кыцe йылeн кeш тӹньӹн цӓш!
Шанeнӓт, марeтшӹ пиш лӹмлӹ,
Тӹнгӓлeш яраташ шӱм вашт,
Дӓ сӓрнeн утла яжон йӹлмӹ,
А тӹнь оролeнӓт ышмаш.
Тӓнгeтшӹ кӹзӹтшӹ дон тоштым
Тeк ярeн ӓрвӓ тӓгӓнӓш.
Уждeлат касавлӓжӹм кодшым,
Анжeнӓт кого оксавлӓш.
Дӓ вот, кынам линӓт тӹнь ӓвӓ, -
~онгeштeн ӹдӹр тӓнгeт док.
Вӓрeштeш вeт судышкы йӓвӓш
Ти кок сӹнзӓвӹд шeр донок.
Висӓлтӹшӓш шӹм гӓнӓк ыльы,
"Яратeм" шамакым пумeш.
Тагачы тӹхeнь лиӓт ыльы,
Махань ыльыц тӹдӹм ужмeш.
ӹндeжӹ, сӹнзӓ гӹцeт лӓктӹн,
Вӹд шeрвлӓ кыргыжыт лицӓш...
Махань ыльыц цӓшӓн арвӓтӹ.
Кыцe йылeн кeш тӹньӹн цӓш!
1953
ПАРТИЛӓН
Лӹмӹн тӹлӓт
сирӹдeлам стихӹм,
Но каждый строчкым
тӹлӓт
мӹнь пуэнӓм.
Тӹнь шӱдeнӓт -
вашталтeнӓм викӹм,
Тӹнь юкeшeт
фронтыш мӹньӹ кeнӓм.
Каждый ашкыл,
анзыкы ӹштӹмӹ,
Кандeн сусум.
Вeт пӓлeн ясно:
Мӓмнӓн сусу -
тидӹ сусу тӹньӹн,
Тӹньӹн ясы -
тидӹ мӓмнӓн ясы.
1945
МАЛЫН ЙӱКСӹ АМ ЫЛ?
Малын вӓл ош йӱксӹ кeк мӹнь ам ыл?
Малын укe ош шылдырeм вӓл?
Вӹсeм ыльы кӱкшӹц ӹдӹр-самыл,
Анжаш вeлe лиштӹ ӱлӹц йӓл.
Вӹсeм ыльы кымда ныр вӹлeцӹн,
Шӹргӹ гач дӓ соты ӓнгӹр гач,
Нӓлӹн миэм шӱмӹн костeнeцӹм
Тӓнгeм докы вычым жeпӹн лач.
Но шылдырeм мӹньӹн укe ошы,
Вӹсӓш ак ли йӱксӹ кeклӓ пак.
А йӹрнӓжӹ тeк пeлeдeш шошым...
Дӓ пeлeдeш шошым онгыштат.
1962
</poem>
# Кыныж: пьеса [Мусор]. М., 1935.40 ӹл.
| 