Йожеф, Аттила: версивлӓ лоштышы айыртем
Контентӹм карангдымы Контентӹм уштарымы
Тӧрлӓтӹмӓшӹн резюмежӹ уке |
Тӧрлӓтӹмӓшӹн резюмежӹ уке |
||
1 корны:
[[Image:József Attila.JPG|thumb|Аттила Йожеф]]
[[Image:Statue of József Attila.JPG|thumb|right|200px|Йожеф Аттилан äштемикшӹ гимнази анзылны, кыды поэтӹн лӹмжӹм намалеш]]▼
'''Аттила Йожеф''' (венгрлä ''József Attila''), [[11 апрель]] [[1905]], [[Будапешт]] — [[3 декабрь]] [[1937]], Балатонсарсо) — венгр поэт.▼
▲'''Аттила Йожеф''' (венгрлä József Attila), [[11 апрель]] [[1905]], [[Будапешт]] — [[3 декабрь]] [[1937]], Балатонсарсо) — венгр поэт.
Коклышы курымаш венгр сӹлнӹшаяшты лач Аттила Йожеф дон Адин поэзим ик кӱкшӹц доно тäнгäштäрäш лиэш. Ти кок поэтӹн ӹлӹмäш корным анжалаш гӹньӹ, тӹштӹ кого айыртемвлäм ужаш лиэш, äнят тиштӹ нӹнӹн кок йиш персонышты дä пуйырымаш рольым мадын? Но эче историн кок факторжым пäлдӹртӹде ак ли: Ади венгр сӹлнӹшаяшты уэмдӹмäш пäшäм ӹштен, сӹлнӹшаям, лӹмӹнок поэзим кӱшкӹ лӱктäлӹн гӹнь, Аттила Йожефлäн тӹдӹм сӹлнештäрӹмӹ дä керäл кондициш кандышын рольым мадаш вäрештӹн. Венгрин сӹлнӹшаяш Ади вычыдымы мардеж гань пӹсӹн пырен гӹнь, Аттила Йожеф изин-олен дä кӱн шоктышы семӹнь пырен. Седӹндонат тӹдӹн рольжым поздаракын веле äклäш тӹнгäлмӹ.
▲[[Image:BudapestDSCN3513.JPG|thumb|Аттила Йожефӹн äштемикшӹ [[Будапешт]]ӹштӹ]]
Аттила Йожеф Будапешт тӹрӹштӹ вäрлäнӹшӹ ик пäшäзӹ кварталыштыжы шачын. Äтяжӹ [[Трансильвани|Трансильвани]] гыц лäкшӹ шавынь шолтышы, äвäжӹ выргем мышшы. Аттила кымшы тетя ылын. Кымиäш ылмыжы годым äтяжӹ нелӹ ӹлӹмäшӹм коден, Америкӹш эмигрируен дä тӹшец палшаш тӹнгäлäм манын. Сӧрӹмӹжӹм тӹдӹ ӹштен кердде дä семняшкӹжäт тӹдӹ нигынамат пӧртӹлтде. Аттила незер ӹлӹмäшӹн тотшым яжон пäлен. 1919-шӹ ин тӹдӹн äвäжӹ колен. Тылык эргäшӹм солашты ӹлӹшӹ ик родня адвокат пакыла куштен дä тымден. Пӹтäриш лыдыш книгäжӹм Аттила Йожеф Дьула Юхашын палшымы доно луатшӹмиäшӹнок лыктын кердӹн. Тӹдӹ Шегед университетӹштӹ гуманизм факультетӹштӹ тыменьӹн, варажы Венӹш дä Парижӹш тыменяш кен. Парижӹштӹ тыменяш тӹдӹлäн Лайош Хатвани палшен. Палшыкшы когоок ылде гӹнят, поэтӹн университетӹм кодымыжы шоде. Ти жепӹн тӹдӹ марксизм, пäшäзӹ классын организацивлä дä модерн кунстыштыш йогымашвлä доно пäлӹмӹ лиэш. Лыдышвлäжӹмäт сирен, но махань äкäн нӹнӹ ылыт, тидӹм иктäт тӹнäм ынгылыде. Политикӹштӹш анжалтыш донжы поэт шалахай велнӹлä ылын дä тенге 1930-шы ин легальный агыл коммуниствлäн партиш сирäлтеш. Партиштӹ пиш активно пäшäм ӹштä. Революци шӱлӹшäн лыдышвлäм сирä. Тидӹ гишäн 1930-шы ивлäн судыш тӹдӹм пуат. Кымлышы ивлäнок тӹдӹн теорин анжалтышыжат пингӹдемеш.▼
▲== Ӹлӹмäш корнывлäжӹ: ==
Шукыштат агыл, 1930-шы ивлäн Аттила Йожеф коммунист парти дон сӧредäлмäш якте шоэш дä принципвлä дон анжалтышвлäжӹ айыртемäлтӹтäт, тӹшец курымеш лäктеш. Постоянне пäшä вäрӹм тӹдӹ мон кердде. Университетвлäштӹ тыменьӹн гӹнят, дипломым тӹдӹ нäлӹн кердде. Поэтлäн пиш незерӹн ӹлäш вäрештӹн. 1932-шы ин Аттила Йожеф "Хала тӹрӹштӹш йыд" (Кӱлжáроси éй) лӹмäн лыдыш книгäм лыктеш, но критика тидӹм цаклыдеок кода. Седӹндонат тӹдӹ депрессиш вäрештеш, "иктӹлäнäт мӹньӹн лыдышвлäэм ак келеп" шанымаш тӹдӹм пишок темден. ▼
▲Аттила Йожеф Будапешт тӹрӹштӹ вäрлäнӹшӹ ик пäшäзӹ кварталыштыжы шачын. Äтяжӹ [[Трансильвани|Трансильвани]] гыц лäкшӹ шавынь шолтышы, äвäжӹ выргем мышшы. Аттила кымшы тетя ылын. Кымиäш ылмыжы годым äтяжӹ нелӹ ӹлӹмäшӹм коден, Америкӹш эмигрируен дä тӹшец палшаш тӹнгäлäм манын. Сӧрӹмӹжӹм тӹдӹ ӹштен кердде дä семняшкӹжäт тӹдӹ нигынамат пӧртӹлтде. Аттила незер ӹлӹмäшӹн тотшым яжон пäлен. 1919-шӹ ин тӹдӹн äвäжӹ колен. Тылык эргäшӹм солашты ӹлӹшӹ ик родня адвокат пакыла куштен дä тымден. Пӹтäриш лыдыш книгäжӹм Аттила Йожеф Дьула Юхашын палшымы доно луатшӹмиäшӹнок лыктын кердӹн. Тӹдӹ Шегед университетӹштӹ гуманизм факультетӹштӹ тыменьӹн, варажы Венӹш дä Парижӹш тыменяш кен. Парижӹштӹ тыменяш тӹдӹлäн Лайош Хатвани палшен. Палшыкшы когоок ылде гӹнят, поэтӹн университетӹм кодымыжы шоде. Ти жепӹн тӹдӹ марксизм, пäшäзӹ классын организацивлä дä модерн кунстыштыш йогымашвлä доно пäлӹмӹ лиэш. Лыдышвлäжӹмäт сирен, но махань äкäн нӹнӹ ылыт, тидӹм иктäт тӹнäм ынгылыде. Политикӹштӹш анжалтыш донжы поэт шалахай велнӹлä ылын дä тенге 1930-шы ин легальный агыл коммуниствлäн партиш сирäлтеш. Партиштӹ пиш активно пäшäм ӹштä. Революци шӱлӹшäн лыдышвлäм сирä. Тидӹ гишäн 1930-шы ивлäн судыш тӹдӹм пуат. Кымлышы ивлäнок тӹдӹн теорин анжалтышыжат пингӹдемеш.
▲Шукыштат агыл, 1930-шы ивлäн Аттила Йожеф коммунист парти дон сӧредäлмäш якте шоэш дä принципвлä дон анжалтышвлäжӹ айыртемäлтӹтäт, тӹшец курымеш лäктеш. Постоянне пäшä вäрӹм тӹдӹ мон кердде. Университетвлäштӹ тыменьӹн гӹнят, дипломым тӹдӹ нäлӹн кердде. Поэтлäн пиш незерӹн ӹлäш вäрештӹн. 1932-шы ин Аттила Йожеф "Хала тӹрӹштӹш йыд" (Кӱлжáроси éй) лӹмäн лыдыш книгäм лыктеш, но критика тидӹм цаклыдеок кода. Седӹндонат тӹдӹ депрессиш вäрештеш, "иктӹлäнäт мӹньӹн лыдышвлäэм ак келеп" шанымаш тӹдӹм пишок темден.
Кок иштӹ, 1934-шӹ ин "Мӧскäн куштымыжы" лыдыш книгäжӹ дä 1936-шы ин поэтӹн сек пӹтäртӹш лыдыш книгäэш кодшы "Пиш картшта" (Нагыон фáй) лäктеш. Тидӹ паштек критиквлääт тӹдӹм цакленӹт дä поэт Сзéп Сзóн журналын редакторжы лиэш. Поэтӹм кымдан утла поздан пäлäш тӹнгäлӹт. Сирӹзӹн ӹшке ӹлӹмäшӹжäт пиш цäшдӹмӹ ылын. Тӹдӹ вäтӹжӹ гӹц айырла дä яратымаш гӹц паснаок киэн кодеш. 1934-шӹ ин Совет Ушемӹштӹ эртäрӹмӹ Сирӹзӹвлäн конгрессӹшкӹ, тӹдӹм ӱжделытат, тидӹлäн пиш шӹдешкен. Цилä тидӹ шулыкланжы нелӹ кӱ гань вазын дä таманяр гäнä психика доно церлäнӹшӹвлäн санаториштӹ киäш вäрештӹн. Поэт журналышты пäшäм ӹштен гӹнят, оксажы шукок ылде дä йиждӹмäш-мӹнгеш пумаш, тӹдӹн кымылжым со валтен- тидӹжӹ гӹнь тетя годшенок пäлӹмӹ ылын. 1937-шӹ ин нигынамат тӧрлäнен керддӹмӹжӹм пäлен, ик шӹжӹ кечӹн поэт Балатон йäр тӹрӹштӹшӹ солашты поезд лӹвäк вазеш. Аттила Йожеф гишäн колымыжы паштек веле кымдан пäлäш тӹнгäлӹт.
▲[[Image:Statue of József Attila.JPG|thumb|right|200px|Йожеф Аттилан äштемикшӹ гимнази анзылны, кыды поэтӹн лӹмжӹм намалеш]]
Аттила Йожефӹн лыдышвлäм сирäш тӹнгäлмӹ годым, Венгрин поэзиштӹ яжо поэтвлä дефицитеш шотлалтделыт. "Ниугатын" поэтвлä кыце кердмӹн лыдышвлäштӹм сиренӹт, но тӹ годымок уж ӹрвезӹ поэтвлä лыдышвлäм пидӹнӹт. |кспрессионизм, футуризм, сӱрреализм сагаок поэтвлä халыкын тошты годшаш мырывлä доно экспериментвлäм ӹштӹлӹнӹт. Поэт семӹнь, Аттила Йожеф когорак коллегӹвлäн опытыштым шотыш нäлӹн, но со ӹшкӹмжӹнӹм дä ум лыдышвлäшкӹжӹ пырташ цацен. Модышты ылшы йогымашвлäм поэт ӧрдӹжӹшкӹ ак шӹкäл, тӹдӹ халык мырывлäмäт у семӹнь интерпретируя, Парижӹш каштын толмыжы паштек, сӱрреализм доно интересуялтеш. Тӹ годшаш ик инетересне лыдышеш "Шӹмлӹмäш" (Танулмáныфей) шотлалтеш, кышты раскыдын Дьула Йухазын, Дезӧ Костоланин кишäвлäштӹ кайыт. Лыдышвлäм сонет семӹнь сирӹмӹ, кычылтмы атрибутвлäм вес поэтвлäн лыдышвлäштäт ужаш лиэш, но рӹмäлгӹштӹ шӹнзӹшӹ корныгешӹн портретшӹ тӹлец якте уждымы фонышты пуалтеш, кыдым эче венгр поэзиштӹ анжыктымы агыл ылын. Ирокшы рӹмäлгӹштӹ шӹнзӹшӹ эдем гишäн сирӹмӹжӹ годым, поэт тӹдӹн портретшӹм раскыдын анжыкта дä сӹнзäвлäш ванжа. Поэт эдем мам шижеш дä тӹдӹн пуйырымашыжы гишäн сирä. Ти лыдыш докы Аттила Йожефӹн вес лыдышвлäжӹ лишӹл ылыт: "Шужымаш" (Éхсéг) дä "Янгылышы эдем" (Мегфáрадт ембер).
▲== Поэт лимäш: ==
▲Аттила Йожефӹн лыдышвлäм сирäш тӹнгäлмӹ годым, Венгрин поэзиштӹ яжо поэтвлä дефицитеш шотлалтделыт. "Ниугатын" поэтвлä кыце кердмӹн лыдышвлäштӹм сиренӹт, но тӹ годымок уж ӹрвезӹ поэтвлä лыдышвлäм пидӹнӹт. |кспрессионизм, футуризм, сӱрреализм сагаок поэтвлä халыкын тошты годшаш мырывлä доно экспериментвлäм ӹштӹлӹнӹт. Поэт семӹнь, Аттила Йожеф когорак коллегӹвлäн опытыштым шотыш нäлӹн, но со ӹшкӹмжӹнӹм дä ум лыдышвлäшкӹжӹ пырташ цацен. Модышты ылшы йогымашвлäм поэт ӧрдӹжӹшкӹ ак шӹкäл, тӹдӹ халык мырывлäмäт у семӹнь интерпретируя, Парижӹш каштын толмыжы паштек, сӱрреализм доно интересуялтеш. Тӹ годшаш ик инетересне лыдышеш "Шӹмлӹмäш" (Танулмáныфей) шотлалтеш, кышты раскыдын Дьула Йухазын, Дезӧ Костоланин кишäвлäштӹ кайыт. Лыдышвлäм сонет семӹнь сирӹмӹ, кычылтмы атрибутвлäм вес поэтвлäн лыдышвлäштäт ужаш лиэш, но рӹмäлгӹштӹ шӹнзӹшӹ корныгешӹн портретшӹ тӹлец якте уждымы фонышты пуалтеш, кыдым эче венгр поэзиштӹ анжыктымы агыл ылын. Ирокшы рӹмäлгӹштӹ шӹнзӹшӹ эдем гишäн сирӹмӹжӹ годым, поэт тӹдӹн портретшӹм раскыдын анжыкта дä сӹнзäвлäш ванжа. Поэт эдем мам шижеш дä тӹдӹн пуйырымашыжы гишäн сирä. Ти лыдыш докы Аттила Йожефӹн вес лыдышвлäжӹ лишӹл ылыт: "Шужымаш" (Éхсéг) дä "Янгылышы эдем" (Мегфáрадт ембер).
▲ Сирäш тӹнгäлмӹжӹ годшен, Аттила Йожефӹн поэзижӹ яжоэм миä, но лач 1931-шӹ и кытлан тӹдӹ синтез якте шоэш. Поэт кыце венгр, тенгеок вескид поэтвлäн творчествыштым яжон пäлен дä синтезӹм ӹштен, ӹшке сӹнäн, виäн, келгӹ шанымашан лыдышвлäм сирен.
== Реалитетӹм анжыктымаш: ==▼
Венгр сӹлнӹшаяшты Аттила Йожеф шаныкалышы поэтеш шотлалтеш. Тӹдӹ ӹлӹмäшӹн махань ылмыжым анжыктымы гӹц пасна, шаныкала дä тенге лыдышвлäжӹ у шӱлӹшäнвлä лит. Тӹдӹ поэт-философ ылеш, кыды обьективне шанымашыжым анзыкы лыктеш. Поэтӹн лыдышвлäштӹжӹ "вäр" кого рольым мадеш: "Тиштӹ йӹлгӹжшӹ кӱ кырык вӹлнӹ шӹнзем", "ӹнде тиштӹ кӹртни завод лишнӹ шалгем". Тӹдӹ шӹренжок техень вäрӹм айыра, кышец йӹрвäш анжен шалгаш куштылгырак. Шӹренжок ти вäр кырык вӹлнӹ, йогын кӱшӹл сирӹштӹжӹ, юран годым поэт пушäнгӹ лӹвäлнӹ шалга. Кокшы элемент, кыды Аттила Йожефӹн лыдышвлäштӹжӹ тӹнгäн ылеш- тидӹ жеп. Поэт йӹрвäш техень реаливлäм ужеш, кыдывлäм субьективне, кӧргӹштӹш "мӹнь" вашталтен ак керд: хäдӹрвлäм, ӹлӹмäш условим дä пӧртӱн законвлäм. Шамаклан, Тисзазуг лыдышышты вадым леведшӹ бархат гань пышкыды рӹмäлгӹ вäржӹм и гань пӹцкемӹш йыдлан пуа. Солан утла тыр ӹлӹмäшӹжӹм анжалаш гӹнь, поэт тӹштӹ жепӹн шагалмыжым цакла. Йыд пӹлгомышты кымдан шäрлен вацшы шӹдӹрвлäн тьӹлгӹжмӹжтӹ, йӹрвäш шӹп ылмы годым церкӹ цангын юкшы, эртен кешӹ ӹлӹмäш гӹц äшӹндäрӹмäшвлäм кандат- тенге корнышты каштшы ӹрвезӹ эдем ӹлӹмäшӹштӹ шукыжымок ик вäр дä жеп доно кӹлдäлтмӹм цакла.
▲== Конструктивный сӹлнештäрӹмäш: ==
Луатӹндекшӹмшӹ курымын сирӹшӹ поэтвлä доно коклышы курымын сирӹшӹ поэтвлä ӹлӹмäшӹм воксеокат вес семӹнь ужыт. Кокшывлäжӹ тӹдӹм кымдан, шукы ежӹнгäнӹм, пӹтäришӹвлäжӹ утла äнгӹсӹрӹн дä простаракын анжыктат.
<poem>
90 ⟶ 81 корны:
Изиш первирäк сирӹмӹ лыдышвлä гӹц ти лыдыш пиш когон айыртемäлтеш. Ти лыдышышты кычылтмы атрибутика кӹзӹтшӹ жепäш ылеш, но нӹнӹ первиш мифӹм äшӹндäрӹктäт. Аттила Йожефӹн лыдышвлäн элементвлäжӹ гӹц ӹлӹмäш вӹкӹ модерн анжалтыш мозаика гӹц вуйта погалтеш. Ти ӹлӹмäшӹштӹ махань-шон антогонизм, секретäн мäгäлвлä вäшлиäлтӹт, но тенге гӹнят лыдшы цилä тидӹм ынгылен кердеш- ти картинвлä микро дä макрокосмосын пӹтӹдӹмӹ гӹц шалгат, кышты эдемлäн ӹшке цäшӹжӹм кӹчäлмӹлä. Аттила Йожеф шукы лыдышыжымок ирӹкäн, верлибр лыдыш семӹнь сирен, но 1920-шы ивлäн мычашышты рифман лыдышвлäмäт изиш сирä. Но фаворитшӹ сойток ирӹк модан лыдышвлä ылыныт.
▲== Эдем ӹлӹмäшӹн тӹнг ядмашвлä: ==
Аттила Йожеф лыдышвлäштӹжӹ эдем ӹлӹмäшӹн тӹнг ядмашвлäжӹм тӹкäлеш дä кынамжы вäшештӹмäшӹмäт ӹшкеок пуа:
128 ⟶ 117 корны:
Ик лыдышыштыжы поэт сирä: "Шӱмем уке ылшы укшышты шӹнзä". Поэт ӹшке тыргыжланымашыжым кынамжы апокалипсисäн картинвлä доно вäк анжыкта ("Пиш каршта"), но тӹ жепӹнок лыдышвлäжӹ пиш келгӹ шанымашанвлä. Ик критик семӹнь: "Аттила Йожефӹн лыдышвлäштӹжӹ сӹлнӹ дä нӹжгä семвлä уке ылыныт гӹнь, лыдшывлä нӹнӹм акат лыдеп ылын".
Аттила Йожефӹн лыдышвлäжӹ кыце форма дон, тенгеок техникӹштӹ донат айыртемäлтӹт. Тӹдӹн лыдышвлäжӹ халык мыры гань проставлä äль пиш шукы ежӹнгäн, рифмӹдӹмӹ композицивлä лин кердӹт. Кыды лыдышыжы антик жепäшлä сирӹмӹ, кыдыжы сонетлä, сонет сериäт вäк вäшлиäлтеш. Лыдышвлäн акустикӹштӹ пиш вашталтшы. Музыкыла шактышы лыдышвлäн сем кого вäрӹм йäшнä, лыдышвлäм ынгылаш палша.
▲== Традицивлäм анзыкыла нäнгемäш: ==
▲Аттила Йожефӹн лыдышвлäжӹ кыце форма дон, тенгеок техникӹштӹ донат айыртемäлтӹт. Тӹдӹн лыдышвлäжӹ халык мыры гань проставлä äль пиш шукы ежӹнгäн, рифмӹдӹмӹ композицивлä лин кердӹт. Кыды лыдышыжы антик жепäшлä сирӹмӹ, кыдыжы сонетлä, сонет сериäт вäк вäшлиäлтеш. Лыдышвлäн акустикӹштӹ пиш вашталтшы. Музыкыла шактышы лыдышвлäн сем кого вäрӹм йäшнä, лыдышвлäм ынгылаш палша.
▲ Аттила Йожефӹн поэзижӹлäн виäн, келгӹ индивидуализм характерне ылеш. Лыдышвлäштӹжӹ поэт ӹлӹмäшӹштӹжӹ мам ӹлен лäктӹн, тӹдӹ гишäн шоэн агыл сирä. Поэзиштӹжӹ тӹдӹ венгр поэзин традицижӹм шотыш нäлеш, но тӹнäмок кого уэмдӹмäшӹм эртäрä. Тӹдӹ ӹшке жепäш кунстым яжон ынгылен дä тидӹм поэзиштӹжӹ кычылт мыштен. Эдемӹн ӹлӹмäшӹжӹ гишäн шаныкален, тӹдӹ эдемӹм жеп дон иквäреш ашкедäш ӱжеш, эдем тӱнымбалым ынгылышашлык, тӹштӹ ӹшке вäржӹм мошашлык дä ӹлӹмäшӹм яжоэмдäш манын, тӹдӹм вашталташ цацышашлык манеш.
▲ Аттила Йожеф реализмӹн, импрессионизмӹн, сӱрреализмӹн, футуризмӹн элементвлäжӹм иквäреш яркален, синтезӹм ӹштен кердӹн дä венгр поэзим анзыкыла виäнгдӹмäштӹ кого рольым мадын.
Налмӹ: Цикмä журнал, 2000 № 3
[[Category:11-шӹ апрельӹн шачшы|Й]]▼
[[Category:3-шӹ декабрьын колышы|Й]]▼
[[Category:Венгри персоналивлä|Й]]▼
[[Category:сирӹзӹвлä|Й]]▼
[[Category:Wp/mrj]]▼
[[de:Attila József]]
157 ⟶ 152 корны:
[[tr:Attila József]]
[[udm:Йожеф, Аттила]]
▲[[Category:11-шӹ апрельӹн шачшы|Й]]
▲[[Category:3-шӹ декабрьын колышы|Й]]
▲[[Category:Венгри персоналивлä|Й]]
▲[[Category:сирӹзӹвлä|Й]]
▲[[Category:Wp/mrj]]
| |||