Петухов, Виталий Альбертович: версивлӓ лоштышы айыртем
Контентӹм карангдымы Контентӹм уштарымы
Kmoksy (кӓнгӓшӹмӓш | вклад) Тӧрлӓтӹмӓшӹн резюмежӹ уке |
EmausBot (кӓнгӓшӹмӓш | вклад) м r2.6.4) (робот темен: mhr:Виталий Петухов; косметические изменения |
||
4 корны:
Петухов Виталий Альбертович 1954 ин 9 февральын Кырык мары районышты Кого Сӧрмнäнгӹр солаэш шачын. 1971 ин Пӹзӹкныр кӹдäлäш школым тымень пӹтäрӹмӹкӹ, Н.К.Крупская лӹмеш Марпедиститутын историко-филологический факультетыш пырен. Институт паштек Куженер районышты «Жерä» газетӹштӹ пäшäлäш тӹнгäлӹн дä корреспондент гӹц тӹнг редактор якте журналистӹн корным эртä.
В. Петуховын пӹтäриш лыдышвлäжӹ 1968 ин «Йäмдӹ ли», «Ленин корны» газетвлäштӹ пецäлтлäлтӹнӹт, пакылажы республиканский газетвлäштӹ
«Шылдыран ивлä» (1982), «Со пуры лижӹ!» (1990) лыдыш книгäвлäм лыктын. Тӹлец пасна руш йӹлмӹ доно лыдышвлäжӹ Москвашты лäктӹнӹт, «Середина земли родной» («Современник», 1987), «Марийский
Пӹтäртӹш жепӹн тӹдӹ
В. А. Петухов 1991 ин гӹц Россий писатель ушемӹн членжӹ лиэш. 1996-1997 ивлäн пäшäм иктешлӹмӹ доно тӹдӹлäн Мары Эл Республикын С.Г.Чавайн лӹмäн государственный премин лауреат лӹмӹм пумы. 1998 ин
Виталий Петухов ӹшке творческий корныжым поэзи гӹц тӹнгäлӹн. «Шылдыран ивлä» - пӹтäриш лыдыш сборникшӹ, а кокшыжы – «Со пуры лижӹ!» Ти лыдыш сборникшӹ1990 ин Йошкар-Олашты Мары книгä издательствышты пецäтлäлтӹн. «Поэтӹн шанымашыжы раскыды, йäнгжäт лыдшылан виш. Прозыштат, поэзиштäт ум кӹчäлеш. Тӹдӹн поэтический шамакшы айыртемӹнок сäмрӹквлäлäн лишӹл, шÿм семеш», - тенге книгäн рецензиштӹ сирӹмӹ.
Сборник 7 кӹдеж гӹц ылеш, каждый кӹдежӹн ӹшкӹмжӹн тематикыжы, шанымашыжы. Книгä «Анзыл шамак» лыдыш доно тӹнглеш, автор лыдшывлäм изи годшым äштäлтäш ÿжеш. «Тетян ӹлӹмäш – аяран игечӹ», - манеш тӹдӹ.
36 корны:
Но эртен кешӹм ат керд мӹнгеш поктен,
Карштарыш сäвӹм ак колышт веремä.
«Сола» кӹдежӹштӹш лыдышвлä сола ӹлӹмäшӹм, сола халыкын сакой пäшäм ӹштӹмӹжӹм (шудым салымаш, кäвäнӹм кӹшкӹмäш, киндӹм куштымаш),
«Со пуры лижӹ!» кӹдежӹшкӹ В.Петухов ӹлӹмäш гишäн, эдемвлäн кайышышты, шанымашвлäштӹ
Сусу ли – земля вӹлнӹ тӹнь ӹлет,
Шотан пуры эдемвлä йӹрвäшет.
47 корны:
Мир вӹлнӹ, тоны, шÿмӹштäт.
«Тагачшы кеч¿» лыдыш циклышты В.Петухов природышты лиäлтшӹ эксӹк гишäн
Шкетем шалгем мӹнь ял вӹлнем,
Тä коленäм, толи ӹлем.
57 корны:
«Шачмы вäр» лыдыш
Виталий Петуховын «Со пуры лижӹ» сборникӹштӹжӹ «Шачмы вäр» лыдышыжым утларак тӹшлен анжалаш келеш.
Лирический герой ӹшкежӹ халашты ӹлä дä пäшäлä, но шӹренок туан солажым äшӹндäрä дä омынешӹжäт каеш. Поэт солам хала доно тäнгäштäрä дä техень шанымашыш шоэш : туан солашты
Келесаш келеш, поэтлäн шачмы вäржӹ доно халам тäнгäштäрäш сола гишäн сäмӹрӹк годшы äшӹндäрӹмäшвлäжӹ
Лӹпкäтä мардежӹн ыжар утикäштӹ
Яратем мӹнь кечӹн äзäлä рӹпшäлтмӹм,
69 корны:
Этнофутуризм.
Тенгеок келесаш келеш: Виталий Петухов ӹшке произведенивлäжӹм остатка жепӹн
Писательӹн шанымы семӹнь, «Этнофутуризм – тидӹ кӹвер. Ик мычащыжы доно тӹдӹ пасна халыкын äкрет годшы туан овуцавлä, религи вӹлнӹ киä, вес мычашыжы доно - улы эдем йыхын цымыр культурышты. Тенге тӹдӹ национальныйым дä интернациональныйым иктыш уша.
Ик мычашышты – кырык мары поэзин силлабо-тоникäн сем, кырык марын первишӹ «ош лыдыш», кырык мары фольклорын символвлä, образвлä, персонажвлä. Вес мычашышты – каждый эдемӹн шӱм шижмäш, ыш дä шам.
Этнофутуризм – тидӹ кӹвер, кыды цымыр халыкым дä «мӹнь»-ӹм иктӹш уша». «Модерниствлä шижмäшӹм у семӹнь, у йöн доно анжыктат: юк дä букван у кӹлдӹш гач, у йиш шамак кӹлдӹш доно, предложенин
Витали Петухов постмодернизмын перкежӹм тенге ынгылдара:
1. Техень произведенивлä литературный пространствым шошымшы полой годшыла, вес йогывлä корным пачыт, йӹрвäш тäвäт.
2. Техень произведенивлä кырык мары йӹлмӹм пайдарат, тӹдӹн лывыргыжым, тотшым, кöргӹ вижӹм, потенциалжым анжыктат.
Поэт статьяшкы
5кӹж-кӹжгӹ курым ланзывлäм юкде шäргä,
тӹр5-тӹр5,
86 корны:
Мам: а) ужеш, б) шижеш, в) колеш – сирä.
Ђкрет годшы марынвлäн шӹндä тамгам.
Тӹдӹн сирӹмӹ – кошкышы шунын ишкӹпись
агыл иероглиф.
тӹдӹн сирӹмӹ – кыралдымы пӹлгомын ик äнгä,
симсӹ, сары, якшар шӹдӹр хангвлä.
Лыдышын
Иктешлӹмäш.
Иктешлен келесäш гӹнь, Виталий Петухов поэзиштӹ со ум кӹчäлеш, кырык мары поэзишкӹ у йöнвлäм, у темывлäм пырта. Поэт этнофутуризм гишäн статьяштыжы сирен: «Мӹнь тӧрӧк келесем, реализм ваштареш ам ыл. Мӹнь «кыпышы пышан» произведенивлä ваштареш ылам».
.
Романын негӹцшӹлӓн 1842 ин мары дон суасламары кымдемӹштӹ лишӹ исторический событи вазын. Мӱлӓндӹ верц шагалшы хресаньвлӓн восстани историэш «картофельный бунт» семӹнь кодын. Виловат дӓ Кузнецово велнӹшӹ хресӓнь марывлӓӓт суасламарывлӓн Ӓкрӓм сола лишнӹшӹ кредӓлмӓшӹштӹ ылыныт. Кузнецово гӹц 13 эдемӓн отрядым колтымы ылын, нӹнӹ логӹц вӹзӹтшӹм варажы кыченыт. Ти веремӓнок хресӓньвлӓ Кожваж, Йоласал, Пӧртныр солавлӓштӓт бунтым тӓрвӓтенӹт.
Романын действижӹ Кырыктӹр сола гӹц тӹнгӓлеш, кышты 19 иаш млоец Яшпай ӹлä. Действи суасламары Овраж солаш ванжа, вара событивлӓ Казаньышты, Петербургышты, Ӓкрӓм солашты анжыкталтыт. Социальный дӓ политический проблемывлӓ гӹц пасна романышты национальный ядмашымат тӓрвӓтӹмӹ:
Романын тӹнг геройжы Яшпай - ӹшке пӓшӓжӹм яжон пӓлӹшӹ, шотан хоза, яжо эргӹ дӓ яжо ӹзӓ: «Ик статянжы, млоец тырын шӹнзенжӓт ак мышты, со иктӓ-ма гишӓн шытырлана, сурт мыч йыштылеш. Такеш агыл тӹдӹ гишӓн пашкудывлӓ «Лач
Произведеништӹ мол хресӓньвлӓн образыштым пачмы. Опанас Серге - шонгы салтак, ӹлӹмӓшӹштӹ шукыракым ужшы эдем, седӹндон марывлӓ тӹдӹн шаяжым колыштыт. Законвлӓм пӓлӓ, пашкудывлӓлӓн керӓл кӓнгӓшвлӓм пуа. Романышты изи агыл вӓрӹм молнамшы унтер-офицер Кыргорин Васлин образшы нӓлеш. Тӹдӹн портретшӹм Яшпайын сӹнзӓ доно анжыктымы: «Мары икпоратка кӓпӓн, иктӓ вӹцлӹ иӓш ылеш. Чиӓшӹжӓт пишок тӹвӹлӓн чиэн шӹнден. Луды сӹнзӓжӹ ваштареш ышанын, лач вашт ужшыла анжа. Пандашыжым нӹжешӓт, онгылашыштыжы тагынамшы шушыр пӓлӹк, вӹцкӹж ошикӓ тӧрем, пӓлдӹрнӓ. Цилӓн тӹдӹ вӹкӹ шотеш пиштӹмӹлӓ анжат, простажок агыл, виднӹ». Кыргорин Васли ӹшке шанымашыжы верц пингӹдӹн шалгышы, кого кӧргӹ виӓн эдем ылеш. Хресӓньвлӓм тӧр верц, ӹшке ирӹкӹштӹ верц кредӓлӓш ӱжеш. Допрос годымат Григорьев Васли жандарм анзылны ӹшкӹмжӹм пингӹдӹн кыча: «Уке, мӓ вольык ана ыл. Мӹнь эдем ылам. Сойток кынам-гӹнят хресӓнят шотеш пиштӹмӹ эдем лиэш».
Романышты кӱшӹл поствлӓштӹ шалгышы эдемвлӓн ӹлӹмӓшыштӹ, тыргыжланымышты доно пӓлӹмӹ линӓ. Теве губернатор Шипов, бунт лишӓшлыкым пӓлен,
«Ӓкрӓмӹштӹ» шӹндӹмӹ ик кого тема - халыквлӓ лошты келшӹмӓш. Марынвлӓн, суасламарынвлӓн, рушвлӓнӓт ти качествыштым кымдан анжыктымы. Иквӓреш кредӓлмӓшӹшкӹ шагалыныт, иквӓреш нелӹвлӓм сӹнгенӹт.
В.Петухов романжым техень шанымаш доно пӹтӓрӓ: «Ӹшке ирӹкӹштӹ верц, мӱлӓндӹ верц лӱдде шагалшывлӓн лӹмӹшты халык ышышты шукы жеп ӹлӓш тӹнгӓлеш. Такеш агыл вет кӹзӹтӓт, айыртемӹн ӹлӓлшӹвлӓ, «тидӹ Ӓкрӓм вырсы паштек ылын» манын колтат. Ӓштӓт. А сӓмӹрӹквлӓлӓн, кушкын толшывлӓлӓн, тьотявлӓштӹн патыр пӓшӓвлӓштӹ гишӓн шайыштмашвлӓ доно пӓлӹмӹ лиӓш угӹц жеп толын шон».
Виталий Петухов «Пӹсӹ пикш, тангыла янгеж» романжым 1997 ин сирен, « У сем» дӓ «Ончыко» журналвлӓэш пецӓтлен лыктын. Пасна книгӓ доно роман лач 2006 ин веле лӓктӹн. «Пӹсӹ пикш, тангыла янгеж» романышты мӓмнӓн мары халыкын XII курымыштышы ӹлӹмӓшӹжӹ, шытырвлӓжӹ, шанымашвлӓжӹ, овуцавлӓжӹ гишӓн мастарын сирӹмӹ. Тенгеок Виталий Петухов Руш мӱлӓнды дӓ Волжский Булгари лоштышы кӹлӹм, икӓнӓ-иктӹ ваштареш шалгымашым анжыктен. Геройвлä сага Чумбылатын Кукарка солаштат, Кырык сирӹштäт, Булгар халан халифшы Ан-Насирӹн дворецӹштä лин, Всеволод князь сага Йыл мычкы кенä.
Романлан такеш
Паснаок мары халыкын лӱддӹмӹ сӓрзӹ ылмыжы мäмнäм кымылангда, тӹдӹ ӹшке шачмы вӓржӹм тышман гӹц ытара дӓ пашкуды халыквлӓлӓнӓт палша. Халыкын цымырын кредӓлмӹжӹ велдӹк веле техень кӱкшӹцвлӓш шомы. Мӓ роман гӹц пӓлен нӓлӹнӓ: мары халык тӹнӓм солавлӓштӹ икышын ӹлен. Солӓвлӓ ӹшке лоштышты лужавуйвлӓ палшымы доно икӓнӓ-иктӹштӹ доно кӹлӹм кыченӹт, тышманвлӓ ваштареш пыт кредӓлӹнӹт.
Романышты лужавуйвлӓ логӹц кырык мары Куцубайым пӓлдӹртӓш лиэш. Тӹдӹ Сотыйӓрӹштӹш патыр, ышан лужавуй ылеш. Ӹшке халыкшы верц тӹдӹ тыргыжлана, соты дӓ ирӹкӓн ӹлӹмӓшӹжӹ верц кредӓлӓш соок йӓмдӹ ылеш. Цилӓ пӓшӓжӹмок тыдӹ яжон тумаялмы, шот доно висӹкӓлен анжымы паштек веле ӹштӓ. Куцубай – патыр, лӱддӹмӹ сӓрзӹ. Тӹдӹ ӹшке халыкшым нигынамат ойхеш ак коды. Тенгеок Куцубай яжо тома хоза ылеш, тӹдӹн яратымы вӓтӹжы дӓ пӹсӹ ышан Цендуш эргӹжӹ улы.
Цендуш – кӓпеш шоаш тӹнгӓлшӹ ӹрвезӹ. Тӹдӓт ӓтяжӹ ганьок патыр дӓ лӱддӹмӹ эргӓш ылеш. ӹшкетшок сырмы ваштареш кредäлмӹждӹ дä сӹнгӹшеш лäкмӹжӹ äшеш кодеш.
Мары халыкын ик лужавуйжы, ышан, шотан, патыр эдем доно мӓ романын пӹтӓриш страницывлӓшток
Халыкшы верц йыштылмыжы, шытырланымыжы гишäн мары лужавуйвлä веле агыл, Ан-Насир халифäт, Сиволот князят Чумбылатым жеплäт, шотеш пиштäт. Вес халыквлäн кого эдемвлäштӹ анзылнатЧумбылат ӹшкӹмжӹм пингӹдӹн кыча, лÿдӹн ак шалгы. Ан-Насирлäн ясакым тÿлӹмäшӹм цäрнӹмӹ гишäн лӱдде попа, а Сиволот князь гӹц Тӱкäн Шур лужавуйым колташ ядеш, тӹдӹлäн Булгар халам нäлäш палша.
Романышты Цортан тьоти дä Тоймер картын образышты айыртемäлтӹт, шукым пäлӹмӹштӹ дä мыштымашышты доно öрӹктäрäт. Теве Тоймер карт мары халыкын дä Чумбылатын пуйырымашышты гишäн пäлӹмäшӹм пачеш, медитацим ӹштен мышта.
Роман шукы событивлä доно паян ылеш. Но Петуховын сирӹмӹ йöнжӹн айыртемжӹ ти романышты каеш: геройвлäн шаныкалымашыштым, тыргыжландарышы ядмашвлäэш ответвлäм кӹчäлмӹштӹм мастарын анжыкта. Произведени
«Пӹсӹ пикш, тангыла янгеж» роман пиш интересный, цилäнок лыдшашлык ылыт.
4. Фэнтези – (фантазия) – фантастический литературын коклышы курым тӹнгäлтӹшӹштӹ миф дä ямак негӹцеш шачшы жанржы. Техень произведени историко-приключенческий ылеш. Фэнтези жанрлан тӹнгäлтӹшӹм шотландский писатель Джон Рональд Руэл Толкин пиштен. Пӹтäриш романвлäжӹ логӹц иктӹтшӹ – «Хоббит». «Властелин колец» роман семӹнь киномат снимайымы. Ти жанр доно мастарын сирӹшӹвлä логӹц иктӹтшӹ – Джордж Мартин, «Песнь льда и огня» - кыце маныт, «величайшая фэнтези-сага со времён Токина». Руш писательвлääт ти жанрым яратен колтенӹт. Дмитрий Елец Таня Готтер гишäн 10 книгäм сирен. Фэнтези жанр литературышты веле агыл, изобразительный искусствыштат, музыкыштат виäнгеш.
Виталий Петуховат фэнтези жанр доно повестьӹм сирä. Тӹдӹм «А мӹнь – ымбакы» манын лӹмден. Писатель повестьӹм шӹмлӹзӹ–фольклорист Виталий Акцорин лӹмеш сирен. Эпиграфлан А.С. Пушкинӹн «Сказка - ложь, да в ней намёк…» шамаквлäм нäлӹн. «А мӹнь – ымбакы» повесть халык ямак докы лишӹл ылеш: произведенин тӹнг геройжы дä мол персонажвлä лач ямаквлä гӹц нäлмӹ ылыт. Тидӹ – Нӱнжӹк (ямакышты – Нӱнжӹк патыр), Тум патыр, Шергиндӹ (руш халык ямакышты
Ик седӹрäм ташкалам, дä
Луаткок седӹрä тäрвäнä,
140 корны:
[[Категори:Сирӹзӹвлӓ]]
[[Категори:Мары сирӹзӹвлӓ]]
[[mhr:Виталий Петухов]]
|