Мандельштам, Осип Эмильевич: версивлӓ лоштышы айыртем

[[Image: Osip Mandelstam Russian writer.jpg|thumb|Осип Мандельштам 1914-шӹ ин]]

 

1897шӹ ин Мандельштамвлä Петербургыш ӹлäш ванжат. Осип Тенишевӹн училищештӹжӹ тыменьӹн (1900 - 1907 ивлäн), кыдым ты жепäш Петербургышты пиш прогрессиывнӹ тыменьмӹ вäреш шотлымы. Осип изижӹ годшенок Петербургын архитектурыжым ӧрӹн анжен, тӹдӹм миражанеш шотлен. 1908—1910-шы ивлäн Мандельштам Сорбонне дон Гейдельберг университетвлäштӹ тыменьӹн. 1911-шӹ ин Петербург университетӹш пыраш куштылгырак лижӹ манын Мандельштам лӱтеран йымы йылаш ванжа, но тидӹм практикуйыдеок кода. Тӹ инок 10 сентябрьын Петербург университетӹн истори-филологи факультетӹн студенжӹ лин, кышты жепӹн-жепӹн 1917-шӹ и якте тыменьӹн.

 

Поэзишкӹ М. символист семӹнь толын. Примереш тӹдӹ Поль Верлен дон Фёдор Сологубым дä тенгеок Фёдор Иванович Тютчевӹм нäлӹн. 1912-шы ин акмеиствлäн группышкы пырен. Акмеизмӹштӹ тӹдӹ хаосын (пӧрттӱн) аполгижӹн гармонически иктӹшкӹ ушнен кердмӹжӹм дä яжон организуялтшы космосым (архитектурым) ужын. Символизмым тӹдӹ иррациональныеш, раскыды агыл чиääнеш шотлен. Акмеизм докы мелӹн ылшы Анна Ахматова дон Николай Гумилёв доно яжо тäнг ылын дä ти тäнглӹмашӹм ӹлӹмäшӹжӹн цäшеш вäк шотлен. Ти периодын поэзиштӹш кӹчäлмäшвлäн кӹцкӹжӹ «Кӱ» (Камень) лӹмäн пӹтäриш лыдыш погемикшӹ лин, кыды кым гäнä лäктӹн: 1913, 1916 дä 1922.

 

1916 – 1920-шы ивлä лошты сирӹмӹ лыдышвлäжӹм поэт 1922-шы ин лäкшӹ «Tristia» лӹмäн книгäшкӹ поген. Ти лӹм латин йӹлмӹ гӹц ылеш, Овидий доно кӹлдäлтӹн дä кырык марла (Ойхäн лыдышвлä) манын сäраш лиэш. Ти лыдыш погемикӹм поэт «Н. Х.» (Надежда Яковлевна Хазина), вäтӹжӹ лӹмеш сирен дä лыдышвлäштӹжӹ кыце тӹдӹ акмеизм (рациональный) гӹц ӧрдӹшкӹ, иррациональный монгырыш карангеш, шукы йиш ассоциациäн поэтикы докыла кемӹжӹм ужына. Иррациональный Мандельштамын поэтикыштыжы соок трагикы доно кӹлдäлтеш.

1920-шы ивлäн сирӹмӹ лыдышвлäштӹжӹ пиш шӹрен махань-шон аллюзивлäм цакленä. 1925 – 1930-шы ивлä лошты Мандельштам лыдышвлäм сирäш цäрнä, прозым сирä. 1923-шы ин сирӹмӹ ӹшке ӹлӹмаш негӹцеш сирӹмӹ «Жепӹн шужгымыжы» (Шум времени) паштек Гогольын мотввлäэш «Египетӹн маркыжы» (Египетская марка, 1927) лäктӹн. 1928-шы ин «Лыдышвлä«» лӹмäн книгäжӹ лäктӹн. Тенгеок «Поэзи гишäн» пäшäжäт ти инок сотым ужын.

[[Image:Osip Mandelstam 1934.jpg|thumb|right|Осип Мандельштам 1934-шӹ ин НКВД-н лагерьӹштӹ]]

 

1930-шы ин Осип Мандельштам угӹц лыдышвлä докы пӧртӹлеш, тӹштӹ тӹдӹ демонстративно совет реали дä тӹ жепäш культура традицивлäм кӹреш дä ӹшке вӹкӹжӹ у культурым ӹштӹшӹн миссижӹм нäлеш, кыдым «ноль» гӹц дä «тылгӱ« гӹц тӹнгäлеш, кыды анзыц ылшы поэтвлäн пäшäвлäштӹмäт вäк, такешеш веле шотла. Культура доно цеверлäсӹмӹжӹм лыдыш форман программный эссештӹжӹ «Шая Данте доно» (1933) ужына. Тӹштӹ шамаклан, - ужын керддӹмӹ советский официоз дä Сталин ваштареш сирӹмӹ эпиграммым: «Мä сäндäлӹкнäн туан агыл ылмыжым шижӹн ӹленä...» лыдаш лиэш. Тидӹ паштек Мандельштамым Чердынь ссылкыш колтат, тӹшец Воронежӹш ваштат (1934-1937). Воронежӹштӹ ылмыжы годым тодыл шумы шаман дä церлäнäш тӹнгäлшӹ поэт мам келесäш шанен ылен, ӹшке лыдышвлäштӹжӹ цилä келесен шокташ цацен. 1937-шӹ ин майын поэтлäн Воронеж гӹц кеäш разрешеним пуат, но ик иштӹ угӹц арестуят дä Мӹндӹр Ирвек колтат. Осип Мандельштам 27-шӹ декабрьын 1938-шӹ ин тиф доно Владперпунктышты колен (Владивосток). 1956-шӹ ин реабилитируйымы лин.

 

[[Image:Monument to Osip Mandelshtam in Voronezh, 20090628.JPG|thumb|right|200px|Мандельштамын äштемикшы Воронежӹштӹ. 2008-шӹ ин шагалтымы]]

<poem>

За гремучую доблесть грядущих веков,

За высокое племя людей,

Потому что не волк я по крови своей

И меня только равный убьёт.

 

[[Category:Руш персоналивлä|М]]

[[Category:сирӹзӹвлä|М]]

[[Category:Wp/mrj]]

 

[[bg:Осип Манделщам]]