Мандельштам, Осип Эмильевич: версивлӓ лоштышы айыртем

'''Осип Мандельштам''' 15 январьын 1891-шӹ ин Варшавеш шачын. Атяжӹ, Эмилий Вениаминович (Эмиль, Хаскл, Хацкель Бениаминович) Мандельштам (1856—-1938), перчаткывлäмперчаткывлӓм ӹштӹшӹ мастар ылын дäдӓ ПӹтäришПӹтӓриш гильдин купец статусым намалын, седӹндонат, еврей ылын гӹнят, лач ик вäрӹштӹвӓрӹштӹ веле агыл ӹлен кердӹн. АвäжӹАвӓжӹ, Флора Осиповна Вербловская, музыкант ылын.

1897шӹ ин МандельштамвлäМандельштамвлӓ Петербургыш ӹлäшӹлӓш ванжат. Осип Тенишевӹн училищештӹжӹ тыменьӹн (1900 - 1907 ивлäнивлӓн), кыдым ты жепäшжепӓш Петербургышты пиш прогрессиывнӹ тыменьмӹ вäрешвӓреш шотлымы. Осип изижӹ годшенок Петербургын архитектурыжым ӧрӹн анжен, тӹдӹм миражанеш шотлен. 1908—1910-шы ивлäнивлӓн Мандельштам Сорбонне дон Гейдельберг университетвлäштӹуниверситетвлӓштӹ тыменьӹн. 1911-шӹ ин Петербург университетӹш пыраш куштылгырак лижӹ манын Мандельштам лӱтеран йымы йылаш ванжа, но тидӹм практикуйыдеок кода. Тӹ инок 10 сентябрьын Петербург университетӹн истори-филологи факультетӹн студенжӹ лин, кышты жепӹн-жепӹн 1917-шӹ и якте тыменьӹн.

Поэзишкӹ М. символист семӹнь толын. Примереш тӹдӹ Поль Верлен дон Фёдор Сологубым дäдӓ тенгеок Фёдор Иванович Тютчевӹм нäлӹннӓлӹн. 1912-шы ин акмеиствлäнакмеиствлӓн группышкы пырен. Акмеизмӹштӹ тӹдӹ хаосын (пӧрттӱн) аполгижӹн гармонически иктӹшкӹ ушнен кердмӹжӹм дäдӓ яжон организуялтшы космосым (архитектурым) ужын. Символизмым тӹдӹ иррациональныеш, раскыды агыл чиääнешчиӓӓнеш шотлен. Акмеизм докы мелӹн ылшы Анна Ахматова дон Николай Гумилёв доно яжо тäнгтӓнг ылын дäдӓ ти тäнглӹмашӹмтӓнглӹмашӹм ӹлӹмäшӹжӹнӹлӹмӓшӹжӹн цäшешцӓшеш вäквӓк шотлен. Ти периодын поэзиштӹш кӹчäлмäшвлäнкӹчӓлмӓшвлӓн кӹцкӹжӹ «Кӱ» (Камень) лӹмäнлӹмӓн пӹтäришпӹтӓриш лыдыш погемикшӹ лин, кыды кым гäнäгӓнӓ лäктӹнлӓктӹн: 1913, 1916 дäдӓ 1922.

== ПӹтäришПӹтӓриш Тӱнымбал вырсы дон революцивлäреволюцивлӓ годшаш поэзижӹ ==

1916 – 1920-шы ивлäивлӓ лошты сирӹмӹ лыдышвлäжӹмлыдышвлӓжӹм поэт 1922-шы ин лäкшӹлӓкшӹ «Tristia» лӹмäнлӹмӓн книгäшкӹкнигӓшкӹ поген. Ти лӹм латин йӹлмӹ гӹц ылеш, Овидий доно кӹлдäлтӹнкӹлдӓлтӹн дäдӓ кырык марла (ОйхäнОйхӓн лыдышвлäлыдышвлӓ) манын сäрашсӓраш лиэш. Ти лыдыш погемикӹм поэт «Н. Х.» (Надежда Яковлевна Хазина), вäтӹжӹвӓтӹжӹ лӹмеш сирен дäдӓ лыдышвлäштӹжӹлыдышвлӓштӹжӹ кыце тӹдӹ акмеизм (рациональный) гӹц ӧрдӹшкӹ, иррациональный монгырыш карангеш, шукы йиш ассоциациäнассоциациӓн поэтикы докыла кемӹжӹм ужына. Иррациональный Мандельштамын поэтикыштыжы соок трагикы доно кӹлдäлтешкӹлдӓлтеш.

1920-шы ивлäнивлӓн сирӹмӹ лыдышвлäштӹжӹлыдышвлӓштӹжӹ пиш шӹрен махань-шон аллюзивлäмаллюзивлӓм цакленäцакленӓ. 1925 – 1930-шы ивлäивлӓ лошты Мандельштам лыдышвлäмлыдышвлӓм сирäшсирӓш цäрнäцӓрнӓ, прозым сирäсирӓ. 1923-шы ин сирӹмӹ ӹшке ӹлӹмаш негӹцеш сирӹмӹ «Жепӹн шужгымыжы» (Шум времени) паштек Гогольын мотввлäэшмотввлӓэш «Египетӹн маркыжы» (Египетская марка, 1927) лäктӹнлӓктӹн. 1928-шы ин «ЛыдышвлäЛыдышвлӓ«» лӹмäнлӹмӓн книгäжӹкнигӓжӹ лäктӹнлӓктӹн. Тенгеок «Поэзи гишäнгишӓн» пäшäжäтпӓшӓжӓт ти инок сотым ужын.

== 1930-шы ивлäивлӓ ==

1930-шы ин Осип Мандельштам угӹц лыдышвлäлыдышвлӓ докы пӧртӹлеш, тӹштӹ тӹдӹ демонстративно совет реали дäдӓ тӹ жепäшжепӓш культура традицивлäмтрадицивлӓм кӹреш дäдӓ ӹшке вӹкӹжӹ у культурым ӹштӹшӹн миссижӹм нäлешнӓлеш, кыдым «ноль» гӹц дäдӓ «тылгӱ« гӹц тӹнгäлештӹнгӓлеш, кыды анзыц ылшы поэтвлäнпоэтвлӓн пäшäвлäштӹмäтпӓшӓвлӓштӹмӓт вäквӓк, такешеш веле шотла. Культура доно цеверлäсӹмӹжӹмцеверлӓсӹмӹжӹм лыдыш форман программный эссештӹжӹ «Шая Данте доно» (1933) ужына. Тӹштӹ шамаклан, - ужын керддӹмӹ советский официоз дäдӓ Сталин ваштареш сирӹмӹ эпиграммым: «МäМӓ сäндäлӹкнäнсӓндӓлӹкнӓн туан агыл ылмыжым шижӹн ӹленäӹленӓ...» лыдаш лиэш. Тидӹ паштек Мандельштамым Чердынь ссылкыш колтат, тӹшец Воронежӹш ваштат (1934-1937). Воронежӹштӹ ылмыжы годым тодыл шумы шаман дäдӓ церлäнäшцерлӓнӓш тӹнгäлшӹтӹнгӓлшӹ поэт мам келесäшкелесӓш шанен ылен, ӹшке лыдышвлäштӹжӹлыдышвлӓштӹжӹ цилäцилӓ келесен шокташ цацен. 1937-шӹ ин майын поэтлäнпоэтлӓн Воронеж гӹц кеäшкеӓш разрешеним пуат, но ик иштӹ угӹц арестуят дäдӓ Мӹндӹр Ирвек колтат. Осип Мандельштам 27-шӹ декабрьын 1938-шӹ ин тиф доно Владперпунктышты колен (Владивосток). 1956-шӹ ин реабилитируйымы лин.

[[Image:Monument to Osip Mandelshtam in Voronezh, 20090628.JPG|thumb|right|200px|Мандельштамын äштемикшыӓштемикшы Воронежӹштӹ. 2008-шӹ ин шагалтымы]]

[[Category:Руш персоналивлäперсоналивлӓ|М]]

[[Category:сирӹзӹвлäсирӹзӹвлӓ|М]]