Модернизм: версивлӓ лоштышы айыртем

Контентым кораҥдыме Контентым ешарыме
Тӧрлымашын возен ончыктымашыже уке
EmausBot (кӓнгӓшӹмӓш | вклад)
м Замена символов (Lat → Cyr)
3 корны:
[[File:Rilke, 1900.jpg|thumb|right|180px|Райнер Мария Рильке, фото, 1900 и кытлан]]
[[File: Revolutionary Joyce Better Contrast.jpg|thumb|right|180px|Джеймс Джойс]]
'''Модернизм''' (фр.: ''modernisme'', лат.: ''modernus'' ”кӹзӹтшӹ жепäш”жепӓш”) — XX-шы курымын тӹнгалтӹшӹн культура аренышкы толшы йогымаш. Ти жепӹм культурын историштӹжӹ (”измвлäн””измвлӓн”) жеп семӹнь пäлäтпӓлӓт: [[импрессионизм|импрессионизм]], [[экспрессионизм|экспрессионизм]], [[дадаизм|дадаизм]], [[футуризм|футуризм]], [[сӱрреализм|сӱрреализм]] дäдӓ молат. М. ӹлянäшӹжӹӹлянӓшӹжӹ, 1860-шы ивлäнокивлӓнок ӹлянен, кынам француз поэт [[Шарль Бодлер]] (Charles Baudelaire, 1821-1867) ”Модерн ӹлӹмäшӹнӹлӹмӓшӹн артньыкшы” (Le Peintre de la vie moderne) артикльжым сирен, кыды модерниствлäнмодерниствлӓн манифeстӹшкӹштӹ сäрнäлтӹнсӓрнӓлтӹн. Но кымдан шäрленшӓрлен кеäшкеӓш манын, М.-лäнлӓн XX-шы курым тӹнгäлтӹштӹнгӓлтӹш дäдӓ ”измвлäн””измвлӓн” культуры нырышкы толмышты якте вычаш варештӹн.
 
М. вӹкӹ шукы семӹнь анжат. Техника монгырым анжаш гӹнь модернизм шӱлӹшäншӱлӹшӓн кунст пашäвлäпашӓвлӓ симультантан, тäнгäштäрӹмäшäнтӓнгӓштӓрӹмӓшӓн да маxань-шон монтажан ылыт, тӹ годымок модернизмäнмодернизмӓн пäшäвлäштӹпӓшӓвлӓштӹ ӹлӹмäшӹлӹмӓш вӹкӹ парадоксын тӹгӹржӹ вашт анжат, нӹнӹ проставлäпроставлӓ агылеп, лачоклам анжыктымаш ӹмӹлеш кодеш, дегуманизаци шижäлтешшижӓлтеш. Модернизм йöнйӧн доно сирӹмӹ cӹлнӹшаяшты традициштӹ ылшы шайыштмы структура пыжгаялтын, сирӹмӹ пäшäнпӓшӓн тӹнг элементвлäжӹэлементвлӓжӹ махань-шон аллюзивлäаллюзивлӓ, вес семьӹньжӹ йиждӹмашвлäйиждӹмашвлӓ, мифвлäнмифвлӓн архетипвлäархетипвлӓ дäдӓ символвлäсимволвлӓ гӹц шалгат. Модерн сӹлнӹшая нарраторлан (шайыштмашым нäнгешӹлäннӓнгешӹлӓн) хронологи дон фактвлäмäтфактвлӓмӓт лыгаш ирӹкӹм пуа.
[[File:Carjat Arthur Rimbaud 1872 n2.jpg|thumb|left|200px|Артӱр Рембо 1872 и кытлан]]
 
== Модернизм Франциштӹ ==
Сӹлнӹшаям анжалаш гӹнь, М. сек келгӹ кишäвлäмкишӓвлӓм поэзиэш коден дäдӓ тидӹжӹ сек пӹтäриокпӹтӓриок XIX-шӹ курымын мычашты Франциштӹ лиäлтӹнлиӓлтӹн. Бодлер гӹц пасна раскыды дäдӓ виäнвиӓн модерниствлäэшмодерниствлӓэш [[Поль Верлен]] (Paul Verlaine, 1844-1896), [[Артур Рембо]] (Arthur Rimbaud, 1854-1891) дäдӓ [[Жулиам Аполлинер]] (Guillaume Apollinaire, 1880-1918) шотлалтыт. Модернизм йöнäнйӧнӓн прозаиквлäпрозаиквлӓ логӹц сек кымдан пäлӹмӹпӓлӹмӹ [[Марсель Пруст]] (Marcel Proust,1871-1922), кыды ”Ямдымы жепӹм кӹчäлмäш”кӹчӓлмӓш” кӹжгӹ романым сирен, [[Альберт Камӱ]] (Albert Camus, 1913-1960) дäдӓ [[Симон де Бавуар]] (Simone de Beauvoir, 1908-1986) ылыт.
 
== НемӹцлäНемӹцлӓ сирӹшӹ модерниствлäмодерниствлӓ ==
НемӹцлäНемӹцлӓ сирӹшӹ модерниствлäмодерниствлӓ логӹц сек палӹмӹвлäпалӹмӹвлӓ поэт [[Райнер Мариа Рильке]] (Rilke Rainer (René) Maria, 1875-1926), прозаиквлäпрозаиквлӓ [[Франц Кафка]] (Franz Kafka, 1883-1924), [[Томас Манн]] (Thomas Mann, 1875-1955), [[Роберт Мусил]] (Robert Musil, 1880-1942) дäдӓ драматург [[Бертольт Брехт]] (Bertolt Brecht, 1898-1956) ылыт. Кокшы Тунымбал вырсы паштекш ӹ авторвлäавторвлӓ логӹц [[Генрих Болль]]ым (Heinrich Böll, 1917-1985), [[Зигфрид Ленц]]ӹм (Siegfried Lenz, 1926) дäдӓ [[Гунтер Грасс]]ым (Günter Grass, 1927) пäлдӹртӹмӹлäпӓлдӹртӹмӹлӓ.
[[File: ErnestHemingway.jpg|thumb|left|180px|Эрнест Хемингуэй]]
 
== Англла сирӹшӹ модернист-сирӹзвӹлäсирӹзвӹлӓ ==
Англла сирӹшӹ модернист-сирӹзвӹлäсирӹзвӹлӓ: [[Джеймс Джойс]] (James Joycey, 1882-1941, [[”Одиссей”]] романжы, 1922), [[Вирджиниа Вульф]] (Virginia Woolf, 1882-1941), [[Т. С. Элиот]] (T.C. Eliot, 1888-1965), [[Самуил БäкетБӓкет]] (Samuel Beckett, 1906-1989), американвлäамериканвлӓ: ир поэт- модернист [[Волт Вайтман]] (Walt Whitman, 1819-1892), прозаиквлäпрозаиквлӓ - [[Ф, Скотт Фицджеральд]] (F. Scott Fitzgerald, 1896-1940), [[Уильям Фолкнер]] (William Faulkner,1897-1962), [[Эрнест Хемингуэй]] (Ernest Hemingway,1899-1961), [[Бернард Маламуд]] (Bernard Malamud, 1914-1986), [[Йосеф Хеллер]] (Joseph Heller, 1923) дäдӓ [[Пилип Рот]] (Philip Roth, 1933), поэт [[Валлас Стевенс]] (Wallace Stevens, 1879-1955), драматургвлäдраматургвлӓ [[Теннесси Уильямс]](Tennesse Williams, 1914-1983) дон [[Эуген О Нэйль]] (1888-1953).
[[Image:Marie Under.jpg|thumb|left|180px|Мария Ундер]]
 
== Модернизм тӱнымбал культурышты ==
Модернизм тӱнымбал культуреш, лӹмӹнок сӹлнӹшаяэш пиш келгӹ кишавлäмкишавлӓм коден. Финн-угр литературывлäмлитературывлӓм анжалаш гӹнь М. йöнӹмйӧнӹм эстон, финн дäдӓ венгр сӹлнӹшаявлäштӹсӹлнӹшаявлӓштӹ эче 1920-шы ивлäнокивлӓнок кычылташ тӹнгäлмӹтӹнгӓлмӹ. Эстон модерниствлäмодерниствлӓ логӹц [[Мариа Ундер]]ӹм (Marie Under, 1883-1980), [[Хенрик Виснапуу]]м (Henrik Visnapuu, 1890-1951) [[Уку Маасинг]]ым (Uku Maasing, 1909-1985), [[Яан Каплински]]м (Jaan Kaplinski, ш. 1943), финнвлäфиннвлӓ логӹц шведлäшведлӓ сирӹшӹ поэтесса [[Эдит СöдергранСӧдергран]]ым (Edith Södergran, 1892-1923), [[Катри Вала]]м (Katri Vala, 1901-1944), [[Ууно Кайлас]]ым (Uuno Kailas,1901-1933 ) [[Пентти Саарикоски]]м (Pentti Saarikoski, 1937-1983), шведлäшведлӓ сирӹшӹ [[Клас Андерссон]]ым (Claes Andersson, ш. 1937), венгрвлäвенгрвлӓ логӹц [[Адь Эндре]] (Ady Endre, 1877-1919) дон [[Аттила Йожеф]]ӹм (Attila József, 1905-1937) пäлдӹртӹмäнпӓлдӹртӹмӓн. Кӹзӹтшӹ гӹнь ти литературывлäштӹлитературывлӓштӹ кыцe прозаиквлäпрозаиквлӓ, тенгеок поэтвлääтпоэтвлӓӓт лач М. йöнйӧн доно веле сирäтсирӓт
 
== Модернизм мары сӹлнӹшаяшты ==
Мары сӹлнӹшаяшты М. вӹкӹ кужы жеп тӹрӹн анженӹт, тенге гӹнят тӹдӹ туан литературыштына ӹлянен да виäнгешвиӓнгеш. Кырык мары сӹлнӹшаяшты модернизмӹн кишäвлäжӹмкишӓвлӓжӹм раскыдын поэзиштӹ, лӹмӹнок [[Ондрин Валька]]н (ш.1954), этнофутурист [[Валери Микоры]]н (ш.1960) дäдӓ [[Владислав Самойлов]]ын (ш.1963) лыдышвлäштӹштӹлыдышвлӓштӹштӹ ужына. ПрозаиквлäПрозаиквлӓ логӹц модернизм йöнйӧн доно [[Петухов Витали]] (ш.1954) сирäсирӓ. Алык мары поэзиштӹ сек яргата модернистеш [[Валентин Колумб]]ым (1937-1974) шотлат. Тӹдӹ гӹц пасна [[Иванова Альбертина]] (ш. 1954) дон [[Зоя Дудина]]н (ш. 1963) лыдышвлäштӹлыдышвлӓштӹ модернизм шулӹшäншулӹшӓн ылыт.
 
== Руш модернизм ==
Руш сӹлнӹшаяшты модернизм 1900-1917-шӹ ивлäнивлӓн пеледӹн, но революци паштек пӹснен дäдӓ совет кӹлӹн урын валымыкыжы руш сирӹзӹвлäсирӹзӹвлӓ угӹц М. йöнӹмйӧнӹм активно кычылтыт.
 
[[Category:Культурын историжӹ|М]]