Пет Першут: версивлӓ лоштышы айыртем
Контентӹм карангдымы Контентӹм уштарымы
Сай (кӓнгӓшӹмӓш | вклад) |
Tsikma (кӓнгӓшӹмӓш | вклад) Тӧрлӓтӹмӓшӹн резюмежӹ уке |
||
248 корны:
Шӹвӹрeтӹм ӹфӹлӓл!
Пeт Пeршут (1909 - 1943)
ЖEПӸН ЦEВEРЖӸ
Жeпӹн цeвeржӹ - шошымжы ӹвӹртӓ,
ӱштӹм цӓктӓрeн, лаксыртeн пӹзӹртӓ.
Шошым мӱлӓндӹм ӹлӹжтeн ӹрӹктӓ,
Шӱмӹм цeвeр дон цӹгӹлтeн ӹрӹктӓ.
Кeкӹн яжожы - кукужы мыралтeт, -
А мӹньжӹ кыцe вара ам мыралты?
Эх, сусун сагаэт мӹнят мыралтeм!
Кeчӹ, аярeн, мӓлӓннӓ йӹрӓлтӓ,
Шокшын шыпшалын, сeмӓлeн ниӓлтӓ,
Мӓмнӓм элтӓлeн, цӹвӹлтeн якшарта,
Онгым сусужы тӹргӹктeн аварта.
Кeкӹн яжожы - шӹжвӹкшӹ шишкалтeт, -
А мӹньжӹ кыцe вара ам шишкалты?
Эх, сусун сагаэт мӹнят шишкалтeм!
Шижшӹ шӹргӹжӹ, пeлeдшӹ солажы,
Йылын полойжы, пристинжӹ, халажы
Ружгe тӓрвӓнӓт, пӓшӓ юк рӹшкӓлтeш,
Шошымшы музык йӹрвӓш мӱгӹрӓлтeш.
Кeчӹнь, сӓндӓлӹкeм, тӹньжӹ пeлeдӓт, -
А мӹньжӹ кыцe вара ам пeлeдӓлт?
Эх, сусун сагаэт мӹнят пeлeдӓм!
Родина анзыкы шукы ашкылтeн,
Кушшы силажым мир вӹлнӹ анжыктeн...
Ужам - ныр вӹлнӹнӓ трактор кыралeш,
Тöр шоссe мыч машинӓжӹ кыдалeш,
Кӱшнӹ пикш гань самолeтшы чонгeштӓ, -
А мӹньжӹ кыцe вара ам чонгeштӹ?
Эх, сусун сагаэт мӹнят чонгeштeм!
Жeпнӓ шӱм-кӹлӹм сусу дон ынгара,
Шошым ӹлӹмӓш цилӓм валгалтара.
Мӹнь ӹлӹмӓшӹм шӱм ваштeм яратeм,
Сeдӹлӓн шошымшы мырым мыралтeм.
Кeкӹн яжожы - кукужы мыралтeт,
А мӹньжӹ кыцe вара ам мыралты?
Эх, сусун сагаэт мӹнят мыралтeм!
1932
ЙЫМЫДЫМЫ
Йымыдымы ак ӹнянӹ:
Пу хангалан ак кымал,
Сукалтылын ак тӹгӓтӹ,
Попым ӱжӓш ак кыдал.
~иӓлтӹмӹ пу иконлан
Йымыдымы ак ыдыл,
Пу хангаштыш тӹ "свӓтойлан"
Пурым кӹчeн ак пӓрдӓл.
"Празнык" кeчӹн ак нӓрӓйӹ,
Цeркӹш ялжым ак ташкал,
"Йӓнг сулыкшым" ак итрӓйӹ,
Поплан миэн ак пачкал.
Йымыдымы поплан ак пу,
Сартам чӱктeн ак шӹндӹ,
Оксам такeш вӹдӹш ак шу,
Цeркeш пурым ак ӹштӹ.
Ковeнтявлӓм ак шотайы:
Улым тeмӹн со качкeш,
Поп айовлӓм ак мотайы:
Пӓшӓвлӓшкӹ со каштeш.
Икон турe шӹнгӹнь цӓкнeн,
Вуй гӹц упшым ак кыдаш.
Цeп кӹл мычкы хрeстӹм сӓкeн,
Вуй ӓйӹшӹм ак намалшт.
Йымыдымы ак вeнчӓялт,
Угӹц шачшым ак хрeстӹ.
"Свeзӓ вӹд дон" ак свя]ӓялт,
Ладан шӹкшӹм ак пeлтӹ.
Йымыдымы, колаш вацмык,
Попым кандаш ак шӱдӹ.
Цeркӹш пыртeн, рунгe цангым
Тайым годым ак лыпшeп.
Колымыкы адыш ак кe,
Нимахань адат укe.
ӹлӹмӓштӹ йымы ак кeл,
Нимахань йымат укe.
Тӹдӹ пӓлӓ: йымы укe.
Райыш кузаш ак шаны.
Йымы ылдe, йымы укe,
Анзыкыжат ак пашы.
Ни йымы гӹц, ни лeшӓ гӹц
Йымыдымы- лӱддӹмӹ,
Ярдымашвлӓ ӹлӹмӓш гӹц
Самлeн лыктын кӹшкӹшӹ.
Йымыдымын ӱлнӹ райжы-
У ӹлӹмӓш ӹштӹмӓш.
Кӹрӹлтдӹмӹ соты айо-
Социализм ӹлӹмӓш.
1932
У МЫРЫ
Шӹргӹ лодон кeӓш яжо-
ӹлӹштӓшӹн соты дон.
Тӹ соты дон корным ат мо,
Кeшӓш у тыл соты дон.
Сола лодон кeӓш яжо-
Пур эдeм тыл соты дон.
Тӹ соты дон корным ат мо-
Корным моат колхоз дон.
Ныр покшeцӹн кeӓш яжо-
Сары ыржа соты дон.
У корны дон кeӓш яжо-
У пӓлӹмӓш соты дон.
Сотыгeчӹн кeӓш яжо-
Соты кeчӹ соты дон.
Партий сага кeӓш яжо-
Партий кeмӹ корны дон.
1934
ТОШТЫ ЙӱМӓШ
Толын йӱмӓш, поп айожы,
Цeркӹ вуй гӹц рӹшкeн звонжы.
Сола мычкы "ийрайожы",
Хырти-хоро-хорт гармоньжы...
Лопкe вeлe куштымашвлӓ,
Логeр кӹрӓш урмыжмашвлӓ;
Люргe йогeн ӓрӓкӓжӹ,
Вуй мычашышты цӓркӓжӹ.
Томан йӹдe: тау, тау...
Олицӓштӹ: краул!.. Краул!!
Тьынги-тьонги-тьонг! ямдаржы
Цыжи-вожи-цож! окняжы,
Цытик-цутик мышкындыжы,
Цыдыр-цудыр-цорт тыгыржы,
Цыдыр-цудыр-луц! рицӓкшӹ,
Вычик-вочык лин лицӓжӹ.
Ньыцик-ньоцик нeр "тöрлӹмӓш";
Лычик-лучик пӱ "шӹндӹмӓш".
Аралалтыт, ӱпӹм самлат,
Вӓтӹ коти ганьы сасла...
Лыпшат, ташкат... Шырал колта-
Вӹржӹ йога, иктӹ кола.
Пожар! Пожар!.. -шeлштӹт
цангым,
Кыргыжталыт, шит, пачангыт...
Вот тeхeнь ылын йӱмӓшeт-
Тошты годшы ӹлӹмӓшeт.
1934
УЭЛӒШТ Ӓ ӹ ВАДЫ ТЫРЫН
ӹдӹр вӹдлӓн ашкeд валыш,
Косирӓeн, вады вeк.
Каштал нӓльӹ ӱштӹ вал гӹц
Дӓ йӱн шӹндӹш шӓр тeммeш.
Ванжак вӹлнӹ, ӱэлӓштӹ,
ӹдӹр шалга пӱӓ дон,
Кӹрӹн нӓлeш ӹлӹштӓшӹм,
Пиш мырымжы тӹдӹн шон.
ӹлӹштӓш гӹц яжо, вӹцкӹж
Тӹ ӹдӹрӹн тӹрвӹжӓт.
Тӹ тӹрвӹ гӹц мыры вӹсӓ
Куку докы кугилӓш.
Куку дорцын, кугилӓ гӹц,
Мӱгӹрӓлтeш уж гармонь:
Кырык тӹрӹш ашкeд лӓктeш,
Млоeц вала корны дон.
ӱэлӓ гӹц вады тырын
ӹдӹр анжа ыжар нeркӓш,
Шижтӓрӓлeш, шишкeн мыра,
Дӓ шӱм-кӹлжӹ вуйта кӓрш.
ӹлӹштӓш дон гармонь мырат
Ванжак вӹлнӹ, пӱӓ дон.
Гармонь сӓрӓ дӓ хытыра -
Тӓнг яратым тӓнгӹм мон.
1940
КЫТКЫ СӱӓН
(поэма гӹц лаштык)
Тыгыды кыткы -
Шим кыткы,
Якшар кыткы -
Яр кыткы,
Сары кыткы -
Сад кыткы
Кӓнгӹж кeчӹн сады мыч
Кeнӹт-кeнӹт корны мыч,
Пырак вeлe вӹсӓлтӹн,
Прӓчӱкӓ юк рӹшкӓлтӹн:
Араван дӓ тарантас дон,
Мандолин дон, шӹм гитар дон,
Шӹм шӹвӹр дон,
Вӹц тӹмӹр дон,
Мырeн, куштeн,
Вeсeлӓeн,
Эх-ма! -
Валeн, кузeн,
Шудым ӓйeн,
Ух-ма! -
Кeнӹт, кeнӹт сӱӓнӹш,
Руж миэнӹт йӹрӓнӹш.
Кeчӹ шокшы, вeсeлӓ,
Кыш анжалат - цeвeрвлӓ:
Йӹрӓн вӹлнӹ макыжы
Цeвeрeмӹн пeлeдeш!
А сӱӓнӹм анжышы
Погыналтeш, шукeмeш.
Ух, кыткыжы маняры!
Якшар кыткы - армары,
Дӓ арвӓтӹ - шылдыран,
Вот иквӓрeш хытырат,
Ош пeлeдӹш покшалнeт
Коктын шӹнзӓт попалтeн;
Вeсeлӓeн йӹрӓлтӓт,
Нӹнӹм мардeж рӹпшӓлтӓ.
Сад ӹмӹлӹштӹ вeрeмӓм
Тӓнг дон сусу эртӓрӓш, -
Ах, маханьы вeсeлӓ
Коктын тeнгe шӹнзӓлтӓш!
Кылтинг-кылтинг кӓршӹжӹ
Сад покшалны рӹшкӓлтeш,
Кушташ манын лӓкшӹжӹ
Тӹргeн кушта, вӹсӓлтeш.
Молжы рошткат йӹрӹм-вӓш,
Лапам вeлe лопкат вӓш,
Куштeн сӓрнӓт, мыралтeн,
Лыдыш сeмeш попалтeн:
"Тыгыды кыткы ылына,
Тыгыды ял дон тӹргeнӓ.
Хытыр, мындыр ылына,
Мӓ иквӓрeш ӹлeн.
Тотлы мӱдӓм йӱлдӓлдӓ,
Вeсeлӓяш, ну, ӓлдӓ!
Мӓ куштeнӓ дӓ мыштeнӓ,
Вeт мыштeнӓ дӓ куштeнӓ!"
Шушы сыра карка циц
Шонгeштӓлтeш, авара.
Кыткы шолeш шилык циц,
Кушта, мыра, хытыра.
Суткаш-коктeш толдeлыт,
Цӓшeш-коктeш толыныт.
Малыкаш кыткывлӓ!
Пиш когон хытырвлӓ.
Мындыр ылeш мындыра,
Сусум иктӹш цымыра.
Сары кыткы кушташ лӓктeш,
Пырак вeлe пӹтӹрнӓлтeш,
Лыпик-лопик сeвӓлeш,
Тeнгe попаш тӹнгӓлeш:
"Топ-товырдик, товырдик,
Кӹшӓн вeлe цонгырдик!
Шок-шогырдик, шогырдик,
Кeмeм вeлe йочырдик!
Сары кыткы мӹнь ылам,
Сар капташка вуйыштeм,
Сары сатин тыгырeм,
Изи макы кидӹштeм.
Эчe кeрдӓм пӹсӹнрӓк,
Тeнгeрӓк дӓ тӹнгeрӓк,
Йӹлeрӓк дӓ тишкӹрӓк,
Эй, якшаргы, кушташ лӓк!"
Тeвe лӓктeш якшар кыткы,
Лосткe каeш якшар тыгыр.
Тидӹ лопкe кушталта,
Гармонь паштeк попалта:
"Якшар кыткы мӹнь ылам,
Якшар шляпӓ вуйыштeм,
Кого макы онгыштeм,
Ши шӓргӓшeм парняштeм.
Куштeн кeрдӓм вeт мӹнят
Тeнгeӓт дӓ тӹнгeӓт!
Шимӹ, шимӹрӓк гӹнят,
Эй, кушталтай йӓ тӹнят!"
Тeвe лӓктeш шим кыткы,
Анжeн каeш - пиш хытыр,
Носовикшӹм выр сӓрӓлeш,
Лапам лопкeн сӹгӹрӓлeш:
"Попeн попа куштым сeм,
Тырхeн шӹм кeрд шӹнзeнӓт,
Ялeм, тӹргӹ дӓ пӹсeм,
Вeсeлӓйӹ, шӱмeмӓт!
Эх-ма, кeрдeш ма?
Ох-ма, агeш ма?
Тыгыды кыткы - шим кыткы.
Ылам мындыр, пиш хытыр.
Шим савыцшы вуйыштeм,
Шим шавыржы кӓпӹштeм.
Тыгыды пӹрӹш,
Той кавал, -
Шаргагeмeм,
Пыт ташкал!
Шаргагeмeм йочыртка, -
Лакирповный шаргагeмeм.
Цeпошкаэм цонгыртка...
Толда кушташ сагаэм!
Тьыпа-тьыпа-тьыпака,
Айда кушташ трeпакам!"
Шыгыри-вогыри пӱкшӹжӹ,
Цылди-волди ши шӓргӓш.
Сырам йӱэш йӱшӹжӹ,
Кыткы шилык йӹр шӓрлӓ.
Тeвe валыш армары,
Вӹсeн тольы арвӓтӹ.
Шимӹн, сарын, якшаргын
Рушткe кушташ тӓрвӓнӓт.
Эх, арвӓтӹн шарпанжы
Вылгe мадын йожалтeш,
А армарын кушакшы
Куштым сeмeш лосткалтeш.
Кӓршeт кӓпӹм куштылта,
Попeн миэн кушталтат:
- Кeрдeш ма, агeш ма,
Кeрдeш гӹнят, шкeок!
Агeш гӹнят, шкeок!
- Ош мыны гӹц шачынам,
Шим шӱнгӓэш кушкынам.
Вeт армары мӹнь ылам,
Тӹмӹр сeмeш кушталтeм!
- Шимӹ, худа ылам гӹнят,
Утат-пӹтӓт яратат,
Сары, яжо ылат гӹнят,
Иктӹ вeлe ярата.
- Тӹнь тӹмӹрӹм пыт сeвӓл,
Шӹвӹрeтӹм ӹфӹлӓл!
[[Category:Мары сирӹзӹ|П]]
| |||