Пет Першут: версивлӓ лоштышы айыртем

[[XX курым]]ын 30-шо ийлаштыже марий поэзийым у кӱкшытыш кок у почеламутчо нöлталыннӧлталын: [[Олык Ипай]] ден Петр Першут. Моло-влак ты марте тӱҥ шотышто такмак семын возеныт: кажне корнышто – 7-8 слог, ныл хорей стопа. Кок почеламутчо, руш почеламутчо-влак семын, тӱрлöтӱрлӧ ритмым да у рифмым кумдан кучылтын, сай почеламутым, поэмым возен. Илышышт кӱчык лийын, но марий поэзийым нуно чотак вияҥденыт.

Педтехникум деч вара 1932-1936 ийлаште поэт совпартшколышто марий йылмым да сылнымутым туныктен, шуко гана почётный грамота да премий дене палем- далтын. Тиде ийлаште ятыр почеламутым возен: «Лыдышвлӓ» (1935) сборникым, «Йымыдымын мырыжы» поэмым луктын. Вес кугу поэмыже – «Незер гӹч уланыш» (1934): икымше ужашыште йорло Павылын йöсланенйӧсланен илымыжым сӱретлыме, кокымшо – революций да граждан сар годсо илыш нерген. Поэмым тӱрлöтӱрлӧ ритм дене возымо, у рифма-влак сылнештарат. Тыге возаш тудо С.Чавайн да Н.Игнатьев деч тунемын.

Тыге тудо «Иквӓреш пӱкш погаш» мыры семеш «Иквӓреш клубышкы», «Ирӹ жерӓн шактӓ» семеш «ПöртӹшПӧртӹш ашкед пырышымат» у «муро-влакым» возен. 1940-1941 ийлаште, МарНИИ-ште пашам ыштыме жапыште, шуко мурым, калыкмутым поген. Нуно институтын архивыштыже аралалтыт – «Кырык мары халык мырывлӓ» (2005) кугу книгаш, «У сем» журналеш (1992) савыктеныт.

«Йошкар кутко-влак» (1933) почеламутыштыжо ончыкылык поэмын тӱсшöтӱсшӧ палдырна:

1937 ийыште кугу репрессий лийын, Першутымат вурсеныт – «буржуазный националист- влаклан» полшенат маныныт. Поэт öрдыжышӧрдыжыш кораҥын утлен: музыкальный техникумышто тунемше К.Беляев дене илен – «Кыткы сӱӓн» поэмым возен. 1939 ийыште эрык шукырак лийын – Першут «Пеледшӹ сӓндӓлӹк» альманахым редактироватла, тушан (3-шо №) «Кутко сӱан» поэмыжым савыкта. 1940 ийыште тудым Писатель ушемыш пуртымо, тунам характеристикыште тыге возеныт: «Поэма в массах читателей имеет огромный успех». М.Казаков тыге каласен: «Першутын «Кутко сӱан» поэмыже марий литературын шöртньöшӧртньӧ фондешыже курымешлан кодеш».

Тыште поэтын талантше раш коеш. Калык мурын, калык йылмын тӱрлöтӱрлӧ оҥай таҥастарымашым, эпитетым, оҥартыш мутым кучылтын, Першут сӱан сценым пеш сай сӱретлен: теве кузе сӱан калык ӱдырым налаш кудалеш, теве кузе сӱаныште мурат да куштат, мом чиен шогалыныт. Тыштыже марий калыкын тӱсшым, койышыжым чын да шинчаш койшын почын пуымо. Лудмет годым тыге чучеш, пуйто тый мо лиймым шкеак ужат да шкеак колат. Поэмын геройжо-влак чыла шотыштат сай улыт: нуно пашам йöрататйӧратат, мураш-кушташ пеш кертыт, икте-весе дене келшен илат, чыла пырля ыштат, неле жапыште тушман ваштареш лӱдде кредалыт. Качымарий ден оръеҥ икте-весыштым чот йöрататйӧратат – нуным нимо ойырен ок керт, йöсöйӧсӧ годым икте-весыштым огыт кудалте. Тиде мужыр шкенжым калык деч ок ойыро, калыкат тудым пагала, тушман деч утара.

Поэмыште сайын ончыктымо: мо тыгай пиалан илыш. Сюжетлан материалым калык илыш да калык йомак гыч налме, шуко мурым да такмакым, калыкмутым кучылтмо. Садлан тиде йöратымейӧратыме поэма лийын. Першут Пушкин да Ершов семын у йомакым шонен луктын, илышым чын да мастарын сӱретлен кертын.

Кушкын шушо моло писатель семын Першут возаш тӱҥалше-влаклан пеш кугу полышым пуэн шоген. 1939 ийыште нуным поэт Йоласал райцентрыш поген, сылнымут паша нерген ойлен, поэмыжым лудын. Тушто ончыкылык поэт-влак Г.Матюковский, А.Канюшков лийыныт, поэмым шулен, чот куанен колыштыныт. Тидын нерген шарнен, варажым А.Канюшков тыге возен: «Ме, талантшылан öрынӧрын, пеш куанен колыштынна, шкат тыге возаш тӱҥалаш шоненна».

Эн сай почеламутшо-влакым Першут 1940 ийыште «Пеледмӓш» книгаш печатлен. Тыште Шочмо эл, йöратымашйӧратымаш нерген, сатирика, политика лирикым, йоча-влаклан возымым савыктыме. Южо поче- ламутшым калык йöратенйӧратен мурен: «ЙöратымеЙӧратыме ӱдыр», «Таҥжым ӱдыр ужата» да молат.

[[Category:Мары персоналивлäперсоналивлӓ|П]]

[[Category:сирӹзӹвлäсирӹзӹвлӓ|П]]