Тот, Арпад: версивлӓ лоштышы айыртем

'''Арпад Тот''' (венгрла: ''Tóth Árpád'', шачын 14-шӹ апрельӹн 1886 ин, Арад-колен 7-шӹ ноябрьын 1928 ин, Будапешт) — тетя годшы ивлäжӹмивлӓжӹм консервативный, тошты халык традицивлäмтрадицивлӓм шотеш пиштӹшӹ Дебрецен халашты эртäренэртӓрен. Тӹдӹн äтяжӹӓтяжӹ йäмдӹлäлтйӓмдӹлӓлт шоктыдымы скульптор ылын. ӹшкежӹ поэт изи годшенжок шоды цер доно церлäненцерлӓнен. Тӹдӹ Будапешт университетӹн философи факультетӹшкӹжӹ тыменяш пырен, но финанс доно нелӹ ылынат, тӹдӹм пӹтäренпӹтӓрен шоктыде. Тидӹ паштек тӹдӹ журналистӹн пäшäмпӓшӓм ӹштен дäдӓ лыдышвлäжӹмлыдышвлӓжӹм "Ниугат" журналышты пецäтленпецӓтлен. 42 иäшиӓш поэт шоды цер доно санаториштӹ колен.

Арпад Тотын поэзижӹ "Ниугат" журналын поэзижӹ доно цаткыдын кӹлдäлтӹнкӹлдӓлтӹн. СäрӹзӹСӓрӹзӹ семӹнь тӹдӹ Пон (Пое), Уальдын (Вилде), Верленӹн (Жерлаине), Саменӹн (Самаин), Рилкен (Рилке), Шеллин (Схеллеы), Китсӹн (Кеатс) дäдӓ варарак Бодлерӹн (Бауделаире) лыдышвлäштӹмлыдышвлӓштӹм венгрлäнгденвенгрлӓнгден. Ти поэтвлäнпоэтвлӓн эстетика анжалтышышты Тотлан пиш лишӹл ылыныт дäдӓ нӹнӹн сирӹмӹ стильӹштӹ венгр поэтлäнпоэтлӓн ӹшке корныжым моаш палшенӹт. Тӹ годымок нӹнӹлäннӹнӹлӓн подражаен сирен, манаш ак ли. Арпад Тотын лыдышвлäштӹжӹлыдышвлӓштӹжӹ янгылен шӹцшӹ дäдӓ ойхан йук шакта, кыды пӹцкäтäпӹцкӓтӓ гӹц йонгаташ лäкнежӹлӓкнежӹ. Тӹ годымок поэт изи детальвлäлäнäтдетальвлӓлӓнӓт, кӹтӹк выртвлäлäнäтвыртвлӓлӓнӓт ӹлӹмäшӹмӹлӹмӓшӹм пуа:

СӹнзäвӹдäтСӹнзӓвӹдӓт толын колта.

ӧркäненӧркӓнен мырывлäммырывлӓм чангем,

Ылам ӹлӹмäштӹӹлӹмӓштӹ ӹшкетӹн.

Кыце ужына, поэт ӹшке лыдышыштыжы стӧлешньӹк гишäнäтгишӓнӓт вäквӓк сирäлтäшсирӓлтӓш ак монды. Урбанизируялтшы поэтвлäмпоэтвлӓм ӹлӹмäшӹштӹӹлӹмӓшӹштӹ кычылтмы хäдӹрвлäхӓдӹрвлӓ интересуенӹт дäдӓ тидӹм ӹшке лыдышвлäштӹштӹлыдышвлӓштӹштӹ анжыктенӹт. Тотын поэзиштӹжӹ ик интересне монгыр улы- тӹдӹ хала ӹлӹмäшӹмӹлӹмӓшӹм анжыктымыжы годым, шӹренок антонимвлäмантонимвлӓм кычылтеш: ирокшы хала тӹдӹн лыдышвлäштӹжӹлыдышвлӓштӹжӹ лявӹрäнлявӹрӓн дäдӓ тӹтӹрäнтӹтӹрӓн ылеш, эдем кымылым валтышы пäшäшпӓшӓш ашкедеш, но лач ти мäгäлӹнмӓгӓлӹн кечӹ анжаш тӹнгäлештӹнгӓлеш дäдӓ соты дон шокшым канда. Поэт шӹренок янгылымашым анжыктышы шамаквлäмшамаквлӓм кычылтеш дäдӓ, анешлäанешлӓ, чиäвлäмчиӓвлӓм кычылт, ӹлӹмäшӹнӹлӹмӓшӹн сусу монгырвлäжӹмонгырвлӓжӹ гишäнгишӓн сирäсирӓ. Махань-шон ассоциацивлäассоциацивлӓ, вуртуоз семӹнь сирӹмӹ лыдышвлäлыдышвлӓ ӹлӹмäшӹмӹлӹмӓшӹм яраташ ӱжӹт, но поэт сусу ӹлӹмäшӹлӹмӓш гишäнгишӓн веле агыл сирäсирӓ. Поэт семӹнь гармониäнгармониӓн дäдӓ цäшäнцӓшӓн ӹлӹмäшӹмӹлӹмӓшӹм лач кунстышты веле моашыжат лиэш. Тот эдемвлäмэдемвлӓм пиш ярата дäдӓ нӹнӹм шотеш пиштäпиштӓ, но нигынамат нӹнӹ лошты агыл, тӹдӹ эдемвлäэдемвлӓ гӹц со ӧрдӹжтӹрäкӧрдӹжтӹрӓк лиäшлиӓш цаца. Поэт лӹмӹнок ӹрвезӹ эдемвлäэдемвлӓ гишäнгишӓн шытырлана. Тидӹм, шамаклан, "Вуйым пиштӹшӹ ӹрвезӹм äшӹндäрӹмӹӓшӹндӓрӹмӹ элеги" (Елéгиа егы елесетт ифйú емлéкéре) дäдӓ "Уалалан элеги" (Елéгиа егы рекеттыебокорхоз) лыдышвлäштӹжӹлыдышвлӓштӹжӹ ужаш лиэш, кыдым ПӹтäришПӹтӓриш Тӱнымбал вырсы жепӹн сирен. Ти лыдышвлäлыдышвлӓ элеги маналтыт гӹнят, тӹштӹ патетика дон мактен сирӹмäшӹмсирӹмӓшӹм ат мо.

"Ниугатын" вес поэтвлäпоэтвлӓ семӹньок, Арпад Тот сäрӹмäшсӓрӹмӓш пäшäмпӓшӓм соок ӹштен шалген. СäрӹмӹСӓрӹмӹ пäшäвлäжӹпӓшӓвлӓжӹ логӹц Шеллин "Вадывел мардежлäнмардежлӓн оды" гишäнгишӓн пäлдӹртäшпӓлдӹртӓш келеш, кыдым Бабич сек яжо венгр лыдышеш шотлен. Дьула Юхаз дон Арпад Тот гӹц пасна "Ниугат" журналышты поэтвлäпоэтвлӓ Милан Фӱст (1888-1967), Золтан Шомлот (1882-1937), Золтан Надь (1884-1945), Симон Кемень (1883-1945) дäдӓ прозаиквлäпрозаиквлӓ Маргит Каффка (1880-1918) дäдӓ Анна Лежнай (1885-1968) ӹшке пäшäвлäштӹмпӓшӓвлӓштӹм пецäтленӹтпецӓтленӹт.

Ниугат журнал йӹр импрессиониствлäимпрессиониствлӓ, йугенд стиль дон сирӹшӹвлäсирӹшӹвлӓ, символиствлäсимволиствлӓ погыненӹт ылын. Но тенге гӹнят, нӹнӹ итӹрäитӹрӓ "иствлäиствлӓ" агылеп. Ти авторвлäавторвлӓ стильвлäмстильвлӓм яркаленӹт дäдӓ шамаклан, кыды поэтӹн творчествыштыжы лач Рилькен, äльӓль вес пäлӹмӹпӓлӹмӹ поэтӹн кишäвлäжӹкишӓвлӓжӹ, тидӹ гишäнгишӓн келесäшкелесӓш куштылгыжок агыл. Кыды поэтшӹ декадент семӹнь сирäшсирӓш тӹнгäлӹнтӹнгӓлӹн, но ивлäивлӓ эртӹмӹкӹ ладнангын дäдӓ ӹлӹмäшӹштӹӹлӹмӓшӹштӹ у мäгäлвлäммӓгӓлвлӓм мон. Революци яктешӹ венгр сӹлнӹшаяшты "Ниугат" журнал пиш кого рольым мадын, тӹдӹ у стильвлäмстильвлӓм, темӹвлäмтемӹвлӓм канден дäдӓ у корнывлäмкорнывлӓм ажедшӹ гань ылын, кыды сӹлнӹшаям утла провинциальне ылмыжы гӹц лыкташ палшен.

[[Category:Венгри персоналивлäперсоналивлӓ|А]]

[[Category:сирӹзӹвлäсирӹзӹвлӓ|А]]