Финлянди: версивлӓ лоштышы айыртем

'''Финлянди''' (тенгеок [[Суоми]]) - [[Фенно-Скандинави|Фенно-скандинавиштӹш]] сӓндӓлӹк. Ӹлӹзӹ шот: 5 400 000 нарӹ. [[Вуйхала|вуйхалажы]] - [[Хельсинки]].

* 1150-шы ивлӓ

Шведвлӓ Вадывел-ирвел Суомиш пӹтӓриш гӓнӓ хӹрестӹм намалшывлӓ семӹнь толыт. XIV-шы курымын ти мисси кымдаэмеш дӓ Хӓме дон Карйалаш хӹрестӹм намалмы корныш кокшы дӓ кымшы гӓнӓ лӓкмӹ. Тенге [[Швеци]] Суоми доно виктӓрӓш тӹнгӓлӹн дӓ изин-олен христиан религи]] дон вадывел [[Европа|Европыштыш]] институтвлӓм шӓрен. Швеци гӹц эдемвлӓ у мӱлӓндӹвлӓш ӹлӓш ванжаш тӹнгӓлӹнӹт.

* 1542

[[Туркун]] [[епископ|епископшы]] [[Микаэл Агрикола]] пӹтӓриш финн [[букварь|букварьым]] сирен. Тидӹ паштек [[Библи]] гӹц лаштыквлӓ дӓ [[У Согонь]] сӓрӹмӹ линӹт. Тидӹ финн литературный йӹлмӹлӓн негӹцӹм пиштӓш палшен. Агрикола палшымы доно Суомиштӹ религин [[реформаци|реформацим]] эртӓрӹмӹ.

* 1640

Турку [[хала|халашты]] Суомин пӹтӓриш университетшӹм пачмы, кок и эртӹмӹкӹ пӹтӓриш гӓнӓ Библим пецӓтлен лыкмы. Швециштӹ ылмы велдӹк финнвлӓ Европыштыш вырсывлӓштӹ участвуйышашлык ылыныт. Выжалымаш пӓшӓ Швеци дӓ [[Вадывел Европа]] доно кеен. Суоми шведӓнгӹн. Суоми Швеци гӹц айырлымыжы годым, сӓндӓлӹкӹн дворянвлӓжӹ, [[пастор|пасторвлӓжӹ]] дӓ буржуазижӹ шведлӓ веле попен, хресӓньвлӓ - финнлӓ.

* 1809

[[Наполеон]] дон [[кугижӓ Александр Икшӹ]] доно сирӹмӹ договор семӹнь Швед-руш вырсы паштек Суоми Кого Княжество статус доно Россий Империш ушымы лин. Автономиӓн ылмыжы велдӹк, Суоми административный, юридика, экономика дӓ тыменьмӓш положенижӹм цаткыдемден кердӹн. 1860-шы ивлӓ гӹц тӹнгӓлӹн, Суомин ӹшке парламентжӹ дӓ ӹшке оксажы ылын. 1870-шы ивлӓн индустриализаци тӹнгӓлӓлтӹн. 1862-шы ин 100 уштыш кытан Хельсинки- [[Хӓмеенлинна]] [[кӹртнигорны]] пачмы лин.

* 1863

[[Йӱвӓскӱлӓ]] халашты тымдышывлӓм йӓмдӹлӹшӹ пӹтӓриш семинари пачылтын. [[Финн йӹлмӹ|финн йӹлмӹм]] тымдымаш кымдан шӓрлен кеӓ, туан йӹлмӹлӓ шукы газет лӓктӓш тӹнгӓлӹн дӓ тидӹ финн культурылан у потенциалым погаш палшен. Тенге XIX-шӹ курым мычашышты яжон виӓнгшӹ литература дон кунстыш шомы. Культура ӹлӹмӓш пиш активно кен.

* 1899

Финн дӓ Европыштыш интеллигенци [[Руш Кугижӓ]] докы Суомин праважы верц шагал, протестӓн сирмӓшвлӓм сирен. Тӹнӓм [[рушангдымаш]] ( [[русификаци]]) политика шӓрлӓш тӹнгӓлӹн ылын, кыды Суомин автономи праважым чӹдемдӓш цацен. Финнвлӓ ӹшке халыкын культура, йӹлмӹ дӓ идентитетӹштӹ верц шагалыныт.

* 1906

Российӹштӹш революци паштек Суомиштӹ ик палатан [[Парламент|парламентӹм]] ӹштӹмӹ. Айырымашвлӓштӹ цилӓн юкыштым пуэн кердӹнӹт, ӹдӹрӓмӓшвлӓлӓнӓт юкыштым пуаш дӓ айыраш правам пумы лин.

* 1917

Суомин Кого княжествӹн правительствыжы – сенат, 6 декабрьын сӓндӓлӹк ӹшкевуяжы виӓнгӓш тӹнгӓлмӹ гишӓн увертӓрен. Ленинӹн правительствыжы Суомим ӹшкевуя виӓнгшӹ сӓндӓлӹк семӹнь сек пӹтӓришӹ пӓлдӹртен. Тӹнӓмок [[руш революци]] Суомиштӓт шӓрлен кен. Ошывлӓ дон якшаргывлӓ лоштыш вӹрӹм йоктарымы граждан вырсы тел гач кен дӓ 1918-шӹ ин шошым немӹцвлӓн палшымы доно пӹтен. Сӹнгӹшеш ошывлӓ лӓктӹнӹт. Но ти вырсы гишӓн ӓшӹндӓрӹмӓшвлӓ ушемкымдемӹштӹ махань-шон катаклизмӹвлӓм эче шукы канден шалгенӹт. 1919-шӹ ин Суоми демократиӓн Республика лин.

* 1939-1944

[[Риббентроп]] дон [[Молотов|Молотовын]] договор семӹнь [[Совет Ушем]] [[Кокшы Тӱнымбал вырсы]] жепӹн Суомим [[Балти сӓндӓлӹквлӓ]] семӹньок ӹшке интересӹн [[пӹсмӓн|пӹсмӓнӹшкӹжӹ]] пырташ цацен. Ӹшкевуя виӓнгмӹжӹм ямдаш ӹнжӹ ли манын, Суомилӓн Совет Ушем ваштареш кок вырсышты кредӓлӓш вӓрештӹн. Вырсы паштек кого территорим кодымы лин. Тенге Карйалан мӱлӓндӹвлӓжӹ дӓ [[Выборг]] хала пумы линӹт. Кого репарацивлӓ сӓндӓлӹкӹм незеремденӹт, но тӹнӓмок вырсы паштекшӹ финн индустрилӓн яжо негӹцӹм пиштӓш палшенӹт.

* 1955

Суоми [[Йыдпел вел сӓндӓлӹк|Йыдпел вел сӓндӓлӹквлӓн]] Согоньын дӓ [[Ушымы халык|Ушымы халыквлӓн]] членжӹ лин. Тидӹ финнвлӓлӓн халыквлӓлоштыш контактвлӓм кычаш палшен, выжалымаш, информаци доно вашталтылмаш, туризм дӓ финн студентвлӓн вес сӓндӓлӹквлӓштӹ тымень кердмӹштӹ кымдан шӓрлен кенӹт.

* 1995

Суоми [[Европа Унион|Европа Унионын]] членжӹ лин.

[[ilo:FinlandiaPinlandia]]