Ӱштӹ Кугуза: версивлӓ лоштышы айыртем

Ӱштӹ Кугуза (Ӱштӹ Тьотя) техень персонаж ылеш, кыды тетявлäлäнтетявлӓлӓн пӹрнявлäмпӹрнявлӓм (подаркавлäмподаркавлӓм) шäлäтеншӓлӓтен сäрнäсӓрнӓ. Европышты Ӱштӹ Тьотян коллегыжым христиан религи доно кӹлдäткӹлдӓт дäдӓ цилäцилӓ сäндäлӹкӹштоксӓндӓлӹкӹшток ӹшке семӹньӹштӹ тӹдӹм лӹмдäтлӹмдӓт. Ӱштӹ Кугуза Шартял анзыцын ӹшке пäшäжӹмпӓшӓжӹм тӹнгäлештӹнгӓлеш. Кӹзӹтшӹ жепӹн тӹдӹн выргемжӹ универсальный, цилäцилӓ вäреоквӓреок ик статян ылеш – тӹдӹ якшар мӹжäрäнмӹжӓрӓн, ош миж тӹрäнтӹрӓн калпакан дäдӓ ош пандашан лишäшлыклишӓшлык. Ӱштӹ Кугуза кӹзӹт сусу, йӹрӹзӹ дäдӓ тетявлäмтетявлӓм яратышы тьотя ылеш. Тӹдӹм якшар выргемäнӹмвыргемӓнӹм шӱдӹ и нäрӹнӓрӹ веле пäлäтпӓлӓт, молнамжы гӹнь тӹдӹ ыжга выргемäнвыргемӓн сäрненсӓрнен, кидешӹжӹ äнгäлтӹшӓнгӓлтӹш пандым кычен, нолжым кесӹм äльӓль шарыкым анжыктышы маска доно мӱден шӹнден.

Мары фольклорышты ти образым Васли Кугуза лӹм доно пäленäпӓленӓ. Тӹдӹ Шартял годым сола мыч пöртпӧрт гӹц пöртӹшкӹпӧртӹшкӹ каштын, махань-шон масаквлäммасаквлӓм шайыштын, мырен, ӹлӹмäшӹлӹмӓш доно кӹлдäлтшӹкӹлдӓлтшӹ изи инсценировкывлäминсценировкывлӓм анжыктылын дäдӓ пöртпӧрт хозалан пурым, цäшӹмцӓшӹм дäдӓ шулык дон пурлыкым согоньлен. ПöртПӧрт хозажы ӹшке монгыржы гӹц Васли Кугузалан изи пӹрнявлäмпӹрнявлӓм пуэн äльӓль хыналыктен. МäмнäнМӓмнӓн йӹлмӹштӹнäйӹлмӹштӹнӓ Шартялын этимологижӹ ”шарык ял” шамаквлäшамаквлӓ доно кӹлдäлтӹнкӹлдӓлтӹн. Васли Кугуза гань фольклор образвлäобразвлӓ СкандинавиштäтСкандинавиштӓт улы. НӹнäтНӹнӓт ыжгам, кесӹм анжыктышы маскым чиэн, пöртпӧрт гӹц пöртӹшкӹпӧртӹшкӹ, хутор гӹц хуторышкы каштыныт дäдӓ функциштäтфункциштӓт марынвлäнмарынвлӓн Васли Кугузан ганьок ылын. Шамаклан, финнвлäфиннвлӓ Ӱштӹ Кугузам Joulupukki маныт. Кырык марлашкы сäрäшсӓрӓш гӹнь, тидӹ ”Шартял Кесӹ” лиэш.

Европыштыш Ӱштӹ Кугузан прототипешӹжӹ Ликийӹштӹш Мира халан епископшы Валгыды (святой) Миколай (270-347 ивлäивлӓ) шотлалтеш. Шайытыт, вуйта тӹдӹ лишӹлвлäлäнжӹлишӹлвлӓлӓнжӹ палшаш манын, шӹкш труба гӹц пöртӹшкӹштӹпӧртӹшкӹштӹ оксам кӹшкен сäрненсӓрнен. Кӹзӹт ти хала Турциштӹ ылеш дäдӓ Демре маналтеш, молнам ти территориштӹ греческий-католик верäнверӓн греквлäгреквлӓ ӹленӹт. Ти халашты Санта Клауслан äштемикӹмӓштемикӹм вäквӓк шагалтымы – тенге туроквлäтуроквлӓ тӹдӹм шотеш пиштäтпиштӓт. Халан ик церкӹштӹжӹ 1087-шӹ и якте ти епископын кäпшӹкӓпшӹ киэн дäдӓ ти церкӹ ӹнде Баба Ноэль Килизе (Ӱштӹ Кугузан церкӹжӹ) лӹм доно пäлӹпӓлӹ ылеш. Шартял доно кӹлдäлтшӹкӹлдӓлтшӹ персонаж семӹнь Валгыды Миколай пӹтäриокпӹтӓриок Голландишкӹ толын. Тидӹ 15-шӹ курымын лин. ГолландвлäмГолландвлӓм тангыжвлäтангыжвлӓ мыч сäрнӹшӹсӓрнӹшӹ халык семӹнь пäлäтпӓлӓт дäдӓ ти Валгыды Миколай лӹмӹнок тангыжышты каштшы эдемвлäлäнэдемвлӓлӓн палшен. Кырык марынвлäнмарынвлӓн православный пантеоным анжалаш гӹнь, корнышты дäдӓ выжален каштшы эдемвлäлäнэдемвлӓлӓн Миколай Угодник палша манына. Тидӹжӹ гӹнь ти Валгыды Миколай доно и кӹлдäлтешкӹлдӓлтеш. ЛегендывлäЛегендывлӓ шайыштыт, вуйта Валгыды Миколай Амстердамышкы пӹтäришпӹтӓриш гäнäгӓнӓ 6-шы декабрьын толын. Сагажы шим каваштан тäрзӹжӹтӓрзӹжӹ – негр Петер ылын, кыды Миколайлан пӹрнявлäмпӹрнявлӓм пайылаш палшен. ГолландвлäГолландвлӓ Ӱштӹ Кугузам ӹшке семӹньӹштӹ – Синтер (Валгыды) Клаас маныт. Тӹ годымок 6-шы декабрь епископ Миколайын колымы кечӹжӹ. Бельгиштӹ, Европа Унионын (Ушемӹн) тӹнг сäндäлӹкӹштӹжӹсӓндӓлӹкӹштӹжӹ тӹдӹм Николаас маныт. Франциштӹ тӹдӹм Пер Ноэль, Италиштӹ Баббо Наталь дäдӓ Испаништӹ Паппа Ноэль, Германиштӹ Вайхтнахцманн лӹм доно пäлäтпӓлӓт. Америкӹшкӹ Ӱштӹ Кугуза 17-шӹ курымын Голланди гӹц ванжен дäдӓ тӹдӹм Санта Клаус манаш тӹнгäлӹнӹттӹнгӓлӹнӹт. ПӹтäрижӹПӹтӓрижӹ гӹнь тӹдӹ пиш лӱдӹктӹлшӹ тьотя ылын, но 19-шӹ курымын тӹдӹ пурырак дäдӓ сусурак лин. ПӹрнявлäжӹмПӹрнявлӓжӹм тӹдӹ кыды сäндäлӹкӹштӹжӹсӓндӓлӹкӹштӹжӹ Шартял вадны, 24-шӹ декабрьын, кыды вäрежӹвӓрежӹ шартял кечӹн, 25-шӹ декабрьын пайыла. Голланди дон Бельгиштӹжӹ гӹнь, пӹрнявлäпӹрнявлӓ тетявлäнтетявлӓн кидӹшкӹ 6-шы декабрьынок вäрештӹтвӓрештӹт. Шукы сäндäлӹкӹштӹжоксӓндӓлӹкӹштӹжок тетявлäтетявлӓ пӹрнявлäмпӹрнявлӓм Шартял кож лӹвäлнӹлӹвӓлнӹ мот, но Франциштӹ, Италиштӹ дäдӓ Англиштӹ пӹрнявлäпӹрнявлӓ шӹкш труба гӹц кенвазыт манын попат дäдӓ нӹнӹм тетявлäлäнтетявлӓлӓн носкивлäшноскивлӓш оптат.

== Йоулупукки Лапландиштӹ ӹлäӹлӓ ==

Кӹзӹтшӹ гӹнь, цилäцилӓ тӱнымбалны Шартял Тьотя Суомин Лапландиштӹ, Корватунтури (Пӹлӹш Кырык) вӹлнӹ ӹлäӹлӓ манын шайыштыт. Корватунтури кырык Рованиеми хала лишнӹ ылеш. Ти хала гӹц мӹндӹрнӹ агыл, Ӱштӹ Кугузан- Йоулупуккин äпшäткудыжатӓпшӓткудыжат, вес семӹнь резиденцижӹ вäрлäнäвӓрлӓнӓ. И йӹде тӹшкӹ тӹжемӹн дäдӓ тӹжемӹн изи дäдӓ кого туриствлäтуриствлӓ толыт. Ти корным сирӹшäтсирӹшӓт тӹштӹ таманяр гäнäгӓнӓ ылын дäдӓ Йоулупукки доно пäлӹмӹпӓлӹмӹ лин. Ти Ӱштӹ Кугузан ӹшке почтыжы улы, кышец кымда мӱлäндӹнäнмӱлӓндӹнӓн цилäцилӓ сäндäлӹкӹшкоксӓндӓлӹкӹшкок Ӱштӹ Кугуза цевер дäдӓ пуры шамакан сирмäшвлäжӹсирмӓшвлӓжӹ чонгештäтчонгештӓт. Тене, шамаклан, Йоулупукки дорц Марий Элышкат кымылангдымы открыткывлäоткрыткывлӓ кенӹт. Тӹ годымок, мары тетявлääттетявлӓӓт ЙоулупуккилäнЙоулупуккилӓн сирмäшвлäмсирмӓшвлӓм сирӹкäлäтсирӹкӓлӓт, вет тӹдӹн адресшӹ нелäтнелӓт агыл: Suomi - Finland, Rovaniemi, Joulupukki. Ти Ӱштӹ Кугуза пучым тирӹшкӹ кӹцкен, Суоми мыч кыдалыштеш дäдӓ тетявлäлäнтетявлӓлӓн пӹрнявлäжӹмпӹрнявлӓжӹм шäлäтеншӓлӓтен сäрнäсӓрнӓ. МäМӓ донышна гӹц ик айыртем улы, Суомиштӹ тӹдӹн сага нигынамат Лымӹдӹр ак сäрнӹсӓрнӹ. Лымӹдӹр лач руш культурышты веле улы. Россий Федерациштӹ ӹнде таманяр и перви Великий Устюг халашты руш Ӱштӹ Кугузан (Дед Морозын) резиденцижӹ пачмы лин. Ӹнянӹмӹ шоэш, кырык дäдӓ кожла марывлäнäтмарывлӓнӓт ӹшке Ӱштӹ Кугузан резиденци-äпшäткудыжыӓпшӓткудыжы лиэш дäдӓ ти вäржӹвӓржӹ, шанымем доно ЦикмäштышЦикмӓштыш пӹлгом лӹвäлнӹшлӹвӓлнӹш музей сек йöнäнйӧнӓн вäрвӓр. Ӱштӹ Кугуза гишäнгишӓн шукыракым пäлӹнедäпӓлӹнедӓ гӹнь, интернетӹштӹ Joulupukki дäдӓ Santa Claus лӹм доно пäленпӓлен нäлӹдäнӓлӹдӓ.

== АжедмäшвлäАжедмӓшвлӓ ==