Йожеф, Аттила: версивлӓ лоштышы айыртем

[[ImageФайл:József Attila.JPG|thumb|Аттила Йожеф]]

[[ImageФайл:BudapestDSCN3513.JPG|thumb|Аттила Йожефӹн ӓштемикшӹ [[Будапешт]]ӹштӹ]]

[[ImageФайл:Statue of József Attila.JPG|thumb|right|200px|Йожеф Аттилан ӓштемикшӹ гимнази анзылны, кыды поэтӹн лӹмжӹм намалеш]]

Аттила Йожеф Будапешт тӹрӹштӹ вӓрлӓнӹшӹ ик пӓшӓзӹ кварталыштыжы шачын. Ӓтяжӹ [[Трансильвани|Трансильвани]] гыц лӓкшӹ шавынь шолтышы, ӓвӓжӹ выргем мышшы. Аттила кымшы тетя ылын. Кымиӓш ылмыжы годым ӓтяжӹ нелӹ ӹлӹмӓшӹм коден, Америкӹш эмигрируен дӓ тӹшец палшаш тӹнгӓлӓм манын. Сӧрӹмӹжӹм тӹдӹ ӹштен кердде дӓ семняшкӹжӓт тӹдӹ нигынамат пӧртӹлтде. Аттила незер ӹлӹмӓшӹн тотшым яжон пӓлен. 1919-шӹ ин тӹдӹн ӓвӓжӹ колен. Тылык эргӓшӹм солашты ӹлӹшӹ ик родня адвокат пакыла куштен дӓ тымден. Пӹтӓриш лыдыш книгӓжӹм Аттила Йожеф Дьула Юхашын палшымы доно луатшӹмиӓшӹнок лыктын кердӹн. Тӹдӹ Шегед университетӹштӹ гуманизм факультетӹштӹ тыменьӹн, варажы Венӹш дӓ Парижӹш тыменяш кен. Парижӹштӹ тыменяш тӹдӹлӓн Лайош Хатвани палшен. Палшыкшы когоок ылде гӹнят, поэтӹн университетӹм кодымыжы шоде. Ти жепӹн тӹдӹ марксизм, пӓшӓзӹ классын организацивлӓ дӓ модерн кунстыштыш йогымашвлӓ доно пӓлӹмӹ лиэш. Лыдышвлӓжӹмӓт сирен, но махань ӓкӓн нӹнӹ ылыт, тидӹм иктӓт тӹнӓм ынгылыде. Политикӹштӹш анжалтыш донжы поэт шалахай велнӹлӓ ылын дӓ тенге 1930-шы ин легальный агыл коммуниствлӓн партиш сирӓлтеш. Партиштӹ пиш активно пӓшӓм ӹштӓ. Революци шӱлӹшӓн лыдышвлӓм сирӓ. Тидӹ гишӓн 1930-шы ивлӓн судыш тӹдӹм пуат. Кымлышы ивлӓнок тӹдӹн теорин анжалтышыжат пингӹдемеш.

Кок иштӹ, 1934-шӹ ин "Мӧскӓн куштымыжы" лыдыш книгӓжӹ дӓ 1936-шы ин поэтӹн сек пӹтӓртӹш лыдыш книгӓэш кодшы "Пиш картшта" (Нагыон фáй) лӓктеш. Тидӹ паштек критиквлӓӓт тӹдӹм цакленӹт дӓ поэт Сзéп Сзóн журналын редакторжы лиэш. Поэтӹм кымдан утла поздан пӓлӓш тӹнгӓлӹт. Сирӹзӹн ӹшке ӹлӹмӓшӹжӓт пиш цӓшдӹмӹ ылын. Тӹдӹ вӓтӹжӹ гӹц айырла дӓ яратымаш гӹц паснаок киэн кодеш. 1934-шӹ ин Совет Ушемӹштӹ эртӓрӹмӹ Сирӹзӹвлӓн конгрессӹшкӹ, тӹдӹм ӱжделытат, тидӹлӓн пиш шӹдешкен. Цилӓ тидӹ шулыкланжы нелӹ кӱ гань вазын дӓ таманяр гӓнӓ психика доно церлӓнӹшӹвлӓн санаториштӹ киӓш вӓрештӹн. Поэт журналышты пӓшӓм ӹштен гӹнят, оксажы шукок ылде дӓ йиждӹмӓш-мӹнгеш пумаш, тӹдӹн кымылжым со валтен- тидӹжӹ гӹнь тетя годшенок пӓлӹмӹ ылын. 1937-шӹ ин нигынамат тӧрлӓнен керддӹмӹжӹм пӓлен, ик шӹжӹ кечӹн поэт Балатон йӓр тӹрӹштӹшӹ солашты поезд лӹвӓк вазеш. Аттила Йожеф гишӓн колымыжы паштек веле кымдан пӓлӓш тӹнгӓлӹт.

== Поэт лимӓш ==

Аттила Йожефӹн лыдышвлӓм сирӓш тӹнгӓлмӹ годым, Венгрин поэзиштӹ яжо поэтвлӓ дефицитеш шотлалтделыт. "Ниугатын" поэтвлӓ кыце кердмӹн лыдышвлӓштӹм сиренӹт, но тӹ годымок уж ӹрвезӹ поэтвлӓ лыдышвлӓм пидӹнӹт. |кспрессионизм, футуризм, сӱрреализм сагаок поэтвлӓ халыкын тошты годшаш мырывлӓ доно экспериментвлӓм ӹштӹлӹнӹт. Поэт семӹнь, Аттила Йожеф когорак коллегӹвлӓн опытыштым шотыш нӓлӹн, но со ӹшкӹмжӹнӹм дӓ ум лыдышвлӓшкӹжӹ пырташ цацен. Модышты ылшы йогымашвлӓм поэт ӧрдӹжӹшкӹ ак шӹкӓл, тӹдӹ халык мырывлӓмӓт у семӹнь интерпретируя, Парижӹш каштын толмыжы паштек, сӱрреализм доно интересуялтеш. Тӹ годшаш ик инетересне лыдышеш "Шӹмлӹмӓш" (Танулмáныфей) шотлалтеш, кышты раскыдын Дьула Йухазын, Дезӧ Костоланин кишӓвлӓштӹ кайыт. Лыдышвлӓм сонет семӹнь сирӹмӹ, кычылтмы атрибутвлӓм вес поэтвлӓн лыдышвлӓштӓт ужаш лиэш, но рӹмӓлгӹштӹ шӹнзӹшӹ корныгешӹн портретшӹ тӹлец якте уждымы фонышты пуалтеш, кыдым эче венгр поэзиштӹ анжыктымы агыл ылын. Ирокшы рӹмӓлгӹштӹ шӹнзӹшӹ эдем гишӓн сирӹмӹжӹ годым, поэт тӹдӹн портретшӹм раскыдын анжыкта дӓ сӹнзӓвлӓш ванжа. Поэт эдем мам шижеш дӓ тӹдӹн пуйырымашыжы гишӓн сирӓ. Ти лыдыш докы Аттила Йожефӹн вес лыдышвлӓжӹ лишӹл ылыт: "Шужымаш" (Éхсéг) дӓ "Янгылышы эдем" (Мегфáрадт ембер).

Венгр сӹлнӹшаяшты Аттила Йожеф шаныкалышы поэтеш шотлалтеш. Тӹдӹ ӹлӹмӓшӹн махань ылмыжым анжыктымы гӹц пасна, шаныкала дӓ тенге лыдышвлӓжӹ у шӱлӹшӓнвлӓ лит. Тӹдӹ поэт-философ ылеш, кыды обьективне шанымашыжым анзыкы лыктеш. Поэтӹн лыдышвлӓштӹжӹ "вӓр" кого рольым мадеш: "Тиштӹ йӹлгӹжшӹ кӱ кырык вӹлнӹ шӹнзем", "ӹнде тиштӹ кӹртни завод лишнӹ шалгем". Тӹдӹ шӹренжок техень вӓрӹм айыра, кышец йӹрвӓш анжен шалгаш куштылгырак. Шӹренжок ти вӓр кырык вӹлнӹ, йогын кӱшӹл сирӹштӹжӹ, юран годым поэт пушӓнгӹ лӹвӓлнӹ шалга. Кокшы элемент, кыды Аттила Йожефӹн лыдышвлӓштӹжӹ тӹнгӓн ылеш- тидӹ жеп. Поэт йӹрвӓш техень реаливлӓм ужеш, кыдывлӓм субьективне, кӧргӹштӹш "мӹнь" вашталтен ак керд: хӓдӹрвлӓм, ӹлӹмӓш условим дӓ пӧртӱн законвлӓм. Шамаклан, Тисзазуг лыдышышты вадым леведшӹ бархат гань пышкыды рӹмӓлгӹ вӓржӹм и гань пӹцкемӹш йыдлан пуа. Солан утла тыр ӹлӹмӓшӹжӹм анжалаш гӹнь, поэт тӹштӹ жепӹн шагалмыжым цакла. Йыд пӹлгомышты кымдан шӓрлен вацшы шӹдӹрвлӓн тьӹлгӹжмӹжтӹ, йӹрвӓш шӹп ылмы годым церкӹ цангын юкшы, эртен кешӹ ӹлӹмӓш гӹц ӓшӹндӓрӹмӓшвлӓм кандат- тенге корнышты каштшы ӹрвезӹ эдем ӹлӹмӓшӹштӹ шукыжымок ик вӓр дӓ жеп доно кӹлдӓлтмӹм цакла.

Изиш первирӓк сирӹмӹ лыдышвлӓ гӹц ти лыдыш пиш когон айыртемӓлтеш. Ти лыдышышты кычылтмы атрибутика кӹзӹтшӹ жепӓш ылеш, но нӹнӹ первиш мифӹм ӓшӹндӓрӹктӓт. Аттила Йожефӹн лыдышвлӓн элементвлӓжӹ гӹц ӹлӹмӓш вӹкӹ модерн анжалтыш мозаика гӹц вуйта погалтеш. Ти ӹлӹмӓшӹштӹ махань-шон антогонизм, секретӓн мӓгӓлвлӓ вӓшлиӓлтӹт, но тенге гӹнят лыдшы цилӓ тидӹм ынгылен кердеш- ти картинвлӓ микро дӓ макрокосмосын пӹтӹдӹмӹ гӹц шалгат, кышты эдемлӓн ӹшке цӓшӹжӹм кӹчӓлмӹлӓ. Аттила Йожеф шукы лыдышыжымок ирӹкӓн, верлибр лыдыш семӹнь сирен, но 1920-шы ивлӓн мычашышты рифман лыдышвлӓмӓт изиш сирӓ. Но фаворитшӹ сойток ирӹк модан лыдышвлӓ ылыныт.

Ик лыдышыштыжы поэт сирӓ: "Шӱмем уке ылшы укшышты шӹнзӓ". Поэт ӹшке тыргыжланымашыжым кынамжы апокалипсисӓн картинвлӓ доно вӓк анжыкта ("Пиш каршта"), но тӹ жепӹнок лыдышвлӓжӹ пиш келгӹ шанымашанвлӓ. Ик критик семӹнь: "Аттила Йожефӹн лыдышвлӓштӹжӹ сӹлнӹ дӓ нӹжгӓ семвлӓ уке ылыныт гӹнь, лыдшывлӓ нӹнӹм акат лыдеп ылын".

[[CategoryКатегори:11-шӹ апрельӹн шачшы|Й]]

[[CategoryКатегори:3-шӹ декабрьын колышы|Й]]

[[CategoryКатегори:Венгри персоналивлӓ|Й]]