Мандельштам, Осип Эмильевич: версивлӓ лоштышы айыртем

[[ImageФайл: Osip Mandelstam Russian writer.jpg|thumb|Осип Мандельштам 1914-шӹ ин]]

1897шӹ ин Мандельштамвлӓ Петербургыш ӹлӓш ванжат. Осип Тенишевӹн училищештӹжӹ тыменьӹн (1900 - 1907 ивлӓн), кыдым ты жепӓш Петербургышты пиш прогрессиывнӹ тыменьмӹ вӓреш шотлымы. Осип изижӹ годшенок Петербургын архитектурыжым ӧрӹн анжен, тӹдӹм миражанеш шотлен. 1908—1910-шы ивлӓн Мандельштам Сорбонне дон Гейдельберг университетвлӓштӹ тыменьӹн. 1911-шӹ ин Петербург университетӹш пыраш куштылгырак лижӹ манын Мандельштам лӱтеран йымы йылаш ванжа, но тидӹм практикуйыдеок кода. Тӹ инок 10 сентябрьын Петербург университетӹн истори-филологи факультетӹн студенжӹ лин, кышты жепӹн-жепӹн 1917-шӹ и якте тыменьӹн.

Поэзишкӹ М. символист семӹнь толын. Примереш тӹдӹ Поль Верлен дон Фёдор Сологубым дӓ тенгеок Фёдор Иванович Тютчевӹм нӓлӹн. 1912-шы ин акмеиствлӓн группышкы пырен. Акмеизмӹштӹ тӹдӹ хаосын (пӧрттӱн) аполгижӹн гармонически иктӹшкӹ ушнен кердмӹжӹм дӓ яжон организуялтшы космосым (архитектурым) ужын. Символизмым тӹдӹ иррациональныеш, раскыды агыл чиӓӓнеш шотлен. Акмеизм докы мелӹн ылшы Анна Ахматова дон Николай Гумилёв доно яжо тӓнг ылын дӓ ти тӓнглӹмашӹм ӹлӹмӓшӹжӹн цӓшеш вӓк шотлен. Ти периодын поэзиштӹш кӹчӓлмӓшвлӓн кӹцкӹжӹ «Кӱ» (Камень) лӹмӓн пӹтӓриш лыдыш погемикшӹ лин, кыды кым гӓнӓ лӓктӹн: 1913, 1916 дӓ 1922.

1920-шы ивлӓн сирӹмӹ лыдышвлӓштӹжӹ пиш шӹрен махань-шон аллюзивлӓм цакленӓ. 1925 – 1930-шы ивлӓ лошты Мандельштам лыдышвлӓм сирӓш цӓрнӓ, прозым сирӓ. 1923-шы ин сирӹмӹ ӹшке ӹлӹмаш негӹцеш сирӹмӹ «Жепӹн шужгымыжы» (Шум времени) паштек Гогольын мотввлӓэш «Египетӹн маркыжы» (Египетская марка, 1927) лӓктӹн. 1928-шы ин «Лыдышвлӓ«» лӹмӓн книгӓжӹ лӓктӹн. Тенгеок «Поэзи гишӓн» пӓшӓжӓт ти инок сотым ужын.

[[ImageФайл:Osip Mandelstam 1934.jpg|thumb|right|Осип Мандельштам 1934-шӹ ин НКВД-н лагерьӹштӹ]]

1930-шы ин Осип Мандельштам угӹц лыдышвлӓ докы пӧртӹлеш, тӹштӹ тӹдӹ демонстративно совет реали дӓ тӹ жепӓш культура традицивлӓм кӹреш дӓ ӹшке вӹкӹжӹ у культурым ӹштӹшӹн миссижӹм нӓлеш, кыдым «ноль» гӹц дӓ «тылгӱ« гӹц тӹнгӓлеш, кыды анзыц ылшы поэтвлӓн пӓшӓвлӓштӹмӓт вӓк, такешеш веле шотла. Культура доно цеверлӓсӹмӹжӹм лыдыш форман программный эссештӹжӹ «Шая Данте доно» (1933) ужына. Тӹштӹ шамаклан, - ужын керддӹмӹ советский официоз дӓ Сталин ваштареш сирӹмӹ эпиграммым: «Мӓ сӓндӓлӹкнӓн туан агыл ылмыжым шижӹн ӹленӓ...» лыдаш лиэш. Тидӹ паштек Мандельштамым Чердынь ссылкыш колтат, тӹшец Воронежӹш ваштат (1934-1937). Воронежӹштӹ ылмыжы годым тодыл шумы шаман дӓ церлӓнӓш тӹнгӓлшӹ поэт мам келесӓш шанен ылен, ӹшке лыдышвлӓштӹжӹ цилӓ келесен шокташ цацен. 1937-шӹ ин майын поэтлӓн Воронеж гӹц кеӓш разрешеним пуат, но ик иштӹ угӹц арестуят дӓ Мӹндӹр Ирвек колтат. Осип Мандельштам 27-шӹ декабрьын 1938-шӹ ин тиф доно Владперпунктышты колен (Владивосток). 1956-шӹ ин реабилитируйымы лин.

[[ImageФайл:Monument to Osip Mandelshtam in Voronezh, 20090628.JPG|thumb|right|200px|Мандельштамын ӓштемикшы Воронежӹштӹ. 2008-шӹ ин шагалтымы]]

[[CategoryКатегори:Руш персоналивлӓ|М]]