Тот, Арпад
Арпад Тот (венгрла: Tóth Árpád, шачын 14-шӹ апрельӹн 1886 ин, Арад-колен 7-шӹ ноябрьын 1928 ин, Будапешт) — тетя годшы ивлӓжӹм консервативный, тошты халык традицивлӓм шотеш пиштӹшӹ Дебрецен халашты эртӓрен. Тӹдӹн ӓтяжӹ йӓмдӹлӓлт шоктыдымы скульптор ылын. ӹшкежӹ поэт изи годшенжок шоды цер доно церлӓнен. Тӹдӹ Будапешт университетӹн философи факультетӹшкӹжӹ тыменяш пырен, но финанс доно нелӹ ылынат, тӹдӹм пӹтӓрен шоктыде. Тидӹ паштек тӹдӹ журналистӹн пӓшӓм ӹштен дӓ лыдышвлӓжӹм "Ниугат" журналышты пецӓтлен. 42 иӓш поэт шоды цер доно санаториштӹ колен. Арпад Тотын поэзижӹ "Ниугат" журналын поэзижӹ доно цаткыдын кӹлдӓлтӹн. Сӓрӹзӹ семӹнь тӹдӹ Пон (Пое), Уальдын (Вилде), Верленӹн (Жерлаине), Саменӹн (Самаин), Рилкен (Рилке), Шеллин (Схеллеы), Китсӹн (Кеатс) дӓ варарак Бодлерӹн (Бауделаире) лыдышвлӓштӹм венгрлӓнгден. Ти поэтвлӓн эстетика анжалтышышты Тотлан пиш лишӹл ылыныт дӓ нӹнӹн сирӹмӹ стильӹштӹ венгр поэтлӓн ӹшке корныжым моаш палшенӹт. Тӹ годымок нӹнӹлӓн подражаен сирен, манаш ак ли. Арпад Тотын лыдышвлӓштӹжӹ янгылен шӹцшӹ дӓ ойхан йук шакта, кыды пӹцкӓтӓ гӹц йонгаташ лӓкнежӹ. Тӹ годымок поэт изи детальвлӓлӓнӓт, кӹтӹк выртвлӓлӓнӓт ӹлӹмӓшӹм пуа:
| Тот, Арпад | |
|---|---|
 | |
| Шочын | 1886 ин 14 апрельын[1][2] |
| Шочмо вер | |
| Колен | 1928 ин 7 ноябрьын[1][2] (42 и) |
| Колымо вер | |
| Страна | |
| Тыршымаш алан | почеламутчо, кусарыше |
| Ача | András Tóth[d] |
| Йоча-влак | Eszter Tóth[d] |
 Медиафайлы на Викискладе | |
 Произведения в Викитеке | |
ӹшкетем ылам.
ӹшкетем.
Сӹнзӓвӹдӓт толын колта.
Толжыш.
Стӧл вӹлнем стӧлешньӹк.
ӧркӓнен мырывлӓм чангем,
ӧркӹ, йыкырака эдем, мӹнь.
Мӹнь, мӹнь.
Ылам ӹлӹмӓштӹ ӹшкетӹн.
(Меддӧ óрáн, Охыр вырт)
Кыце ужына, поэт ӹшке лыдышыштыжы стӧлешньӹк гишӓнӓт вӓк сирӓлтӓш ак монды. Урбанизируялтшы поэтвлӓм ӹлӹмӓшӹштӹ кычылтмы хӓдӹрвлӓ интересуенӹт дӓ тидӹм ӹшке лыдышвлӓштӹштӹ анжыктенӹт. Тотын поэзиштӹжӹ ик интересне монгыр улы- тӹдӹ хала ӹлӹмӓшӹм анжыктымыжы годым, шӹренок антонимвлӓм кычылтеш: ирокшы хала тӹдӹн лыдышвлӓштӹжӹ лявӹрӓн дӓ тӹтӹрӓн ылеш, эдем кымылым валтышы пӓшӓш ашкедеш, но лач ти мӓгӓлӹн кечӹ анжаш тӹнгӓлеш дӓ соты дон шокшым канда. Поэт шӹренок янгылымашым анжыктышы шамаквлӓм кычылтеш дӓ, анешлӓ, чиӓвлӓм кычылт, ӹлӹмӓшӹн сусу монгырвлӓжӹ гишӓн сирӓ. Махань-шон ассоциацивлӓ, вуртуоз семӹнь сирӹмӹ лыдышвлӓ ӹлӹмӓшӹм яраташ ӱжӹт, но поэт сусу ӹлӹмӓш гишӓн веле агыл сирӓ. Поэт семӹнь гармониӓн дӓ цӓшӓн ӹлӹмӓшӹм лач кунстышты веле моашыжат лиэш. Тот эдемвлӓм пиш ярата дӓ нӹнӹм шотеш пиштӓ, но нигынамат нӹнӹ лошты агыл, тӹдӹ эдемвлӓ гӹц со ӧрдӹжтӹрӓк лиӓш цаца. Поэт лӹмӹнок ӹрвезӹ эдемвлӓ гишӓн шытырлана. Тидӹм, шамаклан, "Вуйым пиштӹшӹ ӹрвезӹм ӓшӹндӓрӹмӹ элеги" (Елéгиа егы елесетт ифйú емлéкéре) дӓ "Уалалан элеги" (Елéгиа егы рекеттыебокорхоз) лыдышвлӓштӹжӹ ужаш лиэш, кыдым Пӹтӓриш Тӱнымбал вырсы жепӹн сирен. Ти лыдышвлӓ элеги маналтыт гӹнят, тӹштӹ патетика дон мактен сирӹмӓшӹм ат мо.
"Ниугатын" вес поэтвлӓ семӹньок, Арпад Тот сӓрӹмӓш пӓшӓм соок ӹштен шалген. Сӓрӹмӹ пӓшӓвлӓжӹ логӹц Шеллин "Вадывел мардежлӓн оды" гишӓн пӓлдӹртӓш келеш, кыдым Бабич сек яжо венгр лыдышеш шотлен. Дьула Юхаз дон Арпад Тот гӹц пасна "Ниугат" журналышты поэтвлӓ Милан Фӱст (1888-1967), Золтан Шомлот (1882-1937), Золтан Надь (1884-1945), Симон Кемень (1883-1945) дӓ прозаиквлӓ Маргит Каффка (1880-1918) дӓ Анна Лежнай (1885-1968) ӹшке пӓшӓвлӓштӹм пецӓтленӹт.
Ниугат журнал йӹр импрессиониствлӓ, йугенд стиль дон сирӹшӹвлӓ, символиствлӓ погыненӹт ылын. Но тенге гӹнят, нӹнӹ итӹрӓ "иствлӓ" агылеп. Ти авторвлӓ стильвлӓм яркаленӹт дӓ шамаклан, кыды поэтӹн творчествыштыжы лач Рилькен, ӓль вес пӓлӹмӹ поэтӹн кишӓвлӓжӹ, тидӹ гишӓн келесӓш куштылгыжок агыл. Кыды поэтшӹ декадент семӹнь сирӓш тӹнгӓлӹн, но ивлӓ эртӹмӹкӹ ладнангын дӓ ӹлӹмӓшӹштӹ у мӓгӓлвлӓм мон. Революци яктешӹ венгр сӹлнӹшаяшты "Ниугат" журнал пиш кого рольым мадын, тӹдӹ у стильвлӓм, темӹвлӓм канден дӓ у корнывлӓм ажедшӹ гань ылын, кыды сӹлнӹшаям утла провинциальне ылмыжы гӹц лыкташ палшен.
- ↑ 1,0 1,1 Bibliothèque nationale de France идентификатор BNF (фр.): اوپن ڈیٹا پلیٹ فارم, платформа відкритих даних, платформа открытых данных, plateforme de données ouvertes, piattaforma di dati aperti, Opendata-Plattform, otevřená data platforma, åben-data-platform, տվյալների բաց շտեմարան, platforma za odprte podatke, plataforma de datos abierta, plataforma de dados aberta, платформа адкрытых даных, платформа на отворените данни, platforma otwartych danych, ашық деректер платформасы, ачык маалыматтарды платформа, açıq məlumat platforması, ochiq ma'lumotlar platforma, açık verilerin platformu, платформа отвореног података, platforma otvorenih podataka, platforma otvorenog podataka, platforma otvorených údajov, πλατφόρμα ανοικτών δεδομένων, platformu atklātā datu, platforma atvira duomenų, platvormi avatud andmete, avoimen datan foorumi, nyílt adatok platformja, პლატფორმა ღია მონაცემები, платформа за отворени податоци, нээлттэй мэдээллийн тавцан, platformă de date deschise, platformo de malferma datumoj, open data platform, плятформа адкрытых зьвестак, Усьтэм даннойёслэн платформазы, асыҡ мәғлүмәт платформаһы, açıq malümat platforması, açıq malümat platforması, ачык малюмат платформасы, öppen dataplattform, платформаи додаҳои боз, ачык кӧргӱзӱлердиҥ платформазы, гом бæрæггæнæнты платформæ — 2011.
- ↑ 2,0 2,1 Árpád Tóth // Энциклопедия Брокгауз (нем.)