Финлянди
Финлянди (тенгеок Суоми) - Фенно-скандинавиштӹш сӓндӓлӹк. Ӹлӹзӹ шот: 5 400 000 нарӹ. вуйхалажы - Хельсинки.
СУОМИН ИСТОРИЖӸ ГӸЦ КӸТӸКӸН
- 1150-шы ивлӓ
Шведвлӓ Вадывел-ирвел Суомиш пӹтӓриш гӓнӓ хӹрестӹм намалшывлӓ семӹнь толыт. XIV-шы курымын ти мисси кымдаэмеш дӓ Хӓме дон Карйалаш хӹрестӹм намалмы корныш кокшы дӓ кымшы гӓнӓ лӓкмӹ. Тенге Швеци Суоми доно виктӓрӓш тӹнгӓлӹн дӓ изин-олен христиан религи]] дон вадывел Европыштыш институтвлӓм шӓрен. Швеци гӹц эдемвлӓ у мӱлӓндӹвлӓш ӹлӓш ванжаш тӹнгӓлӹнӹт.
- 1542
Туркун епископшы Микаэл Агрикола пӹтӓриш финн букварьым сирен. Тидӹ паштек Библи гӹц лаштыквлӓ дӓ У Согонь сӓрӹмӹ линӹт. Тидӹ финн литературный йӹлмӹлӓн негӹцӹм пиштӓш палшен. Агрикола палшымы доно Суомиштӹ религин реформацим эртӓрӹмӹ.
- 1640
Турку халашты Суомин пӹтӓриш университетшӹм пачмы, кок и эртӹмӹкӹ пӹтӓриш гӓнӓ Библим пецӓтлен лыкмы. Швециштӹ ылмы велдӹк финнвлӓ Европыштыш вырсывлӓштӹ участвуйышашлык ылыныт. Выжалымаш пӓшӓ Швеци дӓ Вадывел Европа доно кеен. Суоми шведӓнгӹн. Суоми Швеци гӹц айырлымыжы годым, сӓндӓлӹкӹн дворянвлӓжӹ, пасторвлӓжӹ дӓ буржуазижӹ шведлӓ веле попен, хресӓньвлӓ - финнлӓ.
- 1809
Наполеон дон кугижӓ Александр Икшӹ доно сирӹмӹ договор семӹнь Швед-руш вырсы паштек Суоми Кого Княжество статус доно Россий Империш ушымы лин. Автономиӓн ылмыжы велдӹк, Суоми административный, юридика, экономика дӓ тыменьмӓш положенижӹм цаткыдемден кердӹн. 1860-шы ивлӓ гӹц тӹнгӓлӹн, Суомин ӹшке парламентжӹ дӓ ӹшке оксажы ылын. 1870-шы ивлӓн индустриализаци тӹнгӓлӓлтӹн. 1862-шы ин 100 уштыш кытан Хельсинки- Хӓмеенлинна кӹртнигорны пачмы лин.
- 1863
Йӱвӓскӱлӓ халашты тымдышывлӓм йӓмдӹлӹшӹ пӹтӓриш семинари пачылтын. финн йӹлмӹм тымдымаш кымдан шӓрлен кеӓ, туан йӹлмӹлӓ шукы газет лӓктӓш тӹнгӓлӹн дӓ тидӹ финн культурылан у потенциалым погаш палшен. Тенге XIX-шӹ курым мычашышты яжон виӓнгшӹ литература дон кунстыш шомы. Культура ӹлӹмӓш пиш активно кен.
- 1899
Финн дӓ Европыштыш интеллигенци Руш Кугижӓ докы Суомин праважы верц шагал, протестӓн сирмӓшвлӓм сирен. Тӹнӓм рушангдымаш ( русификаци) политика шӓрлӓш тӹнгӓлӹн ылын, кыды Суомин автономи праважым чӹдемдӓш цацен. Финнвлӓ ӹшке халыкын культура, йӹлмӹ дӓ идентитетӹштӹ верц шагалыныт.
- 1906
Российӹштӹш революци паштек Суомиштӹ ик палатан парламентӹм ӹштӹмӹ. Айырымашвлӓштӹ цилӓн юкыштым пуэн кердӹнӹт, ӹдӹрӓмӓшвлӓлӓнӓт юкыштым пуаш дӓ айыраш правам пумы лин.
- 1917
Суомин Кого княжествӹн правительствыжы – сенат, 6 декабрьын сӓндӓлӹк ӹшкевуяжы виӓнгӓш тӹнгӓлмӹ гишӓн увертӓрен. Ленинӹн правительствыжы Суомим ӹшкевуя виӓнгшӹ сӓндӓлӹк семӹнь сек пӹтӓришӹ пӓлдӹртен. Тӹнӓмок руш революци Суомиштӓт шӓрлен кен. Ошывлӓ дон якшаргывлӓ лоштыш вӹрӹм йоктарымы граждан вырсы тел гач кен дӓ 1918-шӹ ин шошым немӹцвлӓн палшымы доно пӹтен. Сӹнгӹшеш ошывлӓ лӓктӹнӹт. Но ти вырсы гишӓн ӓшӹндӓрӹмӓшвлӓ ушемкымдемӹштӹ махань-шон катаклизмӹвлӓм эче шукы канден шалгенӹт. 1919-шӹ ин Суоми демократиӓн Республика лин.
- 1939-1944
Риббентроп дон Молотовын договор семӹнь Совет Ушем Кокшы Тӱнымбал вырсы жепӹн Суомим Балти сӓндӓлӹквлӓ семӹньок ӹшке интересӹн пӹсмӓнӹшкӹжӹ пырташ цацен. Ӹшкевуя виӓнгмӹжӹм ямдаш ӹнжӹ ли манын, Суомилӓн Совет Ушем ваштареш кок вырсышты кредӓлӓш вӓрештӹн. Вырсы паштек кого территорим кодымы лин. Тенге Карйалан мӱлӓндӹвлӓжӹ дӓ Выборг хала пумы линӹт. Кого репарацивлӓ сӓндӓлӹкӹм незеремденӹт, но тӹнӓмок вырсы паштекшӹ финн индустрилӓн яжо негӹцӹм пиштӓш палшенӹт.
- 1955
Суоми Йыдпел вел сӓндӓлӹквлӓн Согоньын дӓ Ушымы халыквлӓн членжӹ лин. Тидӹ финнвлӓлӓн халыквлӓлоштыш контактвлӓм кычаш палшен, выжалымаш, информаци доно вашталтылмаш, туризм дӓ финн студентвлӓн вес сӓндӓлӹквлӓштӹ тымень кердмӹштӹ кымдан шӓрлен кенӹт.
- 1995
Суоми Европа Унионын членжӹ лин.