Шачмы велем
Королёва Дария, 5 курс, МарГУ
Шачмы велем, нелӹ жепӹн шукы ясым тырхенӓт
(очерк)
Вырсы. Махань лӱдӹшлӓ шамак, худа шанымашвлӓм, ӓшӹндӓрӹмӓшвлӓм веле канда, но тенге гӹнят, кӹзӹтӓт вырсы улы. Мир вӹлнӹ то ик вäре, то вес вäре лӱдӹшлä кредäлмäш кеä. Войнан тылжы ик вäре цäрнä гӹнь, вес вäре ӹлӹжеш. Ти велдӹк шукы мирный эдем кола. Мир вӹлнӹ тыр лимӹк веле, ӹлмäшнä цäшäн лиэш, тетявлä (анзыкылашын кӹцкӹжӹ) сäндäлӹкнäм цаткыдын таптат, келгӹ важым колтен, ӹнянӹмäшӹм пуры шанымашан лиäш пуат.
Мä кӹзӹт тыр ӹлӹмäшӹштӹ ӹленä. Школышты, университетӹштӹ тыменьӹнä, мӹшкӹрнä темшӹ, тоны, шокшы пӧртӹштӹ, тотлы качкыш доно стӧлӹм поген шӹнден, äтят-äвäт вычат.
Война пӹтӹмӹлäн кудлу куд и шон колтен гӹнят, войнан шӹкш пышыжы каждыйын шӱмешнä кодын: мӹньӹн, пашкудемӹн, тьотямын, папамын дä тӹшец молын.
Мӹнь ӹшкежӹ Паратмар вел гӹц ыламат, шӹренок ӹлäлшӹрквлä гӹц колам: «Кӹзӹт жеп первишӹ гань агыл, крахмалым, пистӹ пäртням моло качделыт. Йылымбалны окопвлäм капайыделыт. Тӹнäмшӹ ӹлӹмäшӹм ак пäлеп...».
Тидӹжӹ, конешны, лачокеш толеш. М, лачок. Шукыжым ана пäлӹ. Но тыменьмäшты, ӧлицäштӹ, газетвлäштӹ, телевизорышты ужынна, колынна, лыдынна. Мане, тенге веле. Йымат ӹнжӹ шӱдӹ мäлäннä техеньым ужаш. Хӹдӹртӹшäн Кого Отечественный вырсын лӱдӹшлä ивлäжӹ мä дорцна палан дä палан кодыт, но мäмнäн халыкна ӹшке салтак-эргӹвлäжӹм нигынамат ак монды. Кудлу куд и мäмнäм войнан остатка лӱмäшвлäжӹ гӹц айыра.
Тӹ июнь кечӹ рушäрня ылын. Тидӹ тӹрӹс кечӹвäлӹн 1941 ин, кынам Москва радио доно Гитлерӹн нападенижӹ гишäн увертäрен.
Кангӹж. Шокшы веремä, кеквлä сусун мырат, ӹлäш куштылгын чучеш, ӹлӹмет веле шоэш. Но ти тыр ӹлӹмäшӹм вырсы лоэштäрен. 22 июньын вырсäын тылжы ӹлӹжӹн.
Нӹл цäшӹн ирок цилä халык амален веет эче. Лӱдӹшлä фашиствлä арышы пирӹ кайышышты доно шолыла йывырток толын, мäмнäн халыкым мыскылен, орландарен пуштын, у пеледӹш гань тетявлäм ӹжäлäйӹде! Мäмнäн солашкок толын пырымыла, мäмнäн урожай нырнамок ташкымыла, мäмнäн тетянä дон шонгывлäмок пуштмыла, мäмнäн туан пӧртнäмок йылатымыла чучеш вет! Махань ойхы!
Туан сäндäлӹкӹм яратышы эдемвлäн вырсын пӹтаришӹ кечӹ гӹцок ик шанымаш ылын: лӱдӹшлä тышман гӹц сäндäлӹкнäм ытараш, тыр ӹлӹмäшӹм. ирӹкӹм переген кодаш. Тышман ваштареш халык пыт шагалын.
Тенге Паратмар вел гӹц пӹтäриш мобилизаци паштек шукы молода эдем туан землям перегäш фронтышкы кен. Колхоз председатель вадеш бригадирвлӓлӓн нарядым пуа, ирокешӹжӹ армиш лäктӹн кеä. Колхозын äпшäтшäт ирӹктӹмӹ кӹртнижӹм таптен шоктыдеок, молотшым палшышылан кычыктен кода дä тышманым шин шäлатäш винтовкым нäлеш. Кечӹнь война азнен. Якшар Армии немецкий войска ваштареш геройла кредäлӹн. Но шолы гань войнам йывырт тäрватӹшӹ Гитлер цилä силажым мä вӹкӹнä поктен канден. Мäмнäн хала дон солавлäнäм йылатен, шонгы дон тетявлäм пуштын.
Гитлерӹн армижӹ Белоруссин границä гач Брестӹш пырен. Тӹшец кымдан границä мыч шäрлен. Гитлерӹн цельжӹ техень ылын: трӱкӹшток Москвам, Ленинградым, Сталинградым сӹнгäш дä нäлäш. Но тӹдӹн цельжӹ нигыштат лин шоктыде. Российӹн армижӹ пыт кредäлӹн, волям пуде.
Войнан юкшы мä докынаат шактен. Горький халаштыш автомобильный заводыш немецвлäн самолёт бомбым шуэн. Юринӹштӹ лесоторговой Шереметьевӹн пӧртшӹм, зданижӹм шӹрпӹн шäлäтäш шанен ылын, но чучде. Мä доннаат Дубовый станциш бомбым шуэныт. Немецвлä ӹнжӹ ужеп манын, йыдым солавлäштӹ окня сотым мӱдӹктенӹт. Российӹн армижӹ немецвлäлäн сойтокат волям пуде, мӹнгеш цäктäрен.
Вырсы утла лӱдӹшлä ылын. Фронт дä тил иквäреш сӹнгӹмäшӹм таптенӹт.
Йäнг карштымылаок äшӹндäрäлтеш: вырсы лошты пäшäн шӹмлу вӹц процентшӹм ӹдӹрäмäшвлä дä тетявлä ӹштенӹт. Йылнан шалахай сирӹштӹ 125 уштышан кытышты нӹллӹ градус утла пыдештшӹ ӱштӹштӹ когораквлäн, ӹдӹрäмäшвлäн кид доно оборонительный траншейвлäм, окопвлäм каайымы. Кольмы, лом кӹлмӹшӹ рокым нäлӹн кердделыт. Тӹдӹм тылым олтен ӹрӹктäш вäрештӹн. Тоны вольык, икшӹвӹ анжышы уке, когораквлӓлӓн йыдеш тӹшкӹ срнäл толаш варештӹн. Качкыш гӹц ма попаза кычалын, мӹнгеш стройкыш кенӹт.
Ӹдӹрäмäш колхоз пäшäнä кычыкшы веле ылде, кудыло пäшä, фронтыш качмы-йӱмӹ-чимӹ хäдырӹм подарка шотеш йäмдӹлӹмäш – цила тыдӹн тырхышы ӹнгӹжä вӹлнӹ ылын.
Механизаци гишäн попашат уке: яжорак тракторвлä, полуторка машинäвлä вырсылан келӹнӹт.
«Тил – тидӹ пел сӹнгӹмäш,
нелӹ гӹцäт шукырак».
Г. Жуков
Солавлäштäт халык пыт труен. Шошым ныр пäшäвлä лäктӹнӹт дä цилäн тӹштӹ кыткывлä гань шолыныт. Имни дон кыралыныт, ширенӹт, ӱденӹт. Яжо урожайым нäлäш манын, ныр пäшäвлäм веремäштӹ ӹштӹмӹлä ылын.
Тел эртä, шошым толеш. Шошымжы телӹм вашталта. Изин-олен сӹнгӹмäш кечӹ лишемеш. Эче тел ӹрдӹнок кечӹ кужемäш тӹнгäлеш. Пӹлгом шӹжӹ азымла ыжарга. Кечӹ каждый кечӹн веселäэмеш, кӱшкӹрäк куза, лишкӹрäк толеш, большырак ӹрӹктä, лым вӹкӹ шин шержӹм шäвä. Мардеж тӹнäм пуремеш, шӹдӹн пуа гӹнят. Лицäм ак пӹч, лулегӹшкет вашт ак витäры, пышкыдын веле ниäлтен эртä. Лым кайын вӹцкӹжемеш, эчеäт лымылдалеш. Вара кечӹ ыжар пӹлгомышты шылаташок анжал колта. Вӹцкӹж мардеж лымым шалдырта, каштраэмдä. Пушäнгӹ вӹлецӹн вушт дä вушт лым кенвацмы шакта. Корны покшалны намозы шылен лäктеш. Пӧрт сага шалгыш ломбы укшыш толын шӹнзӹн, шӹнгӹртӹш шишкалтен колта.
Мӓмнӓн салтаквлӓнӓ шукы гӓнӓ шокшы бойышты ылыныт. Ик гӓнӓ веле агыл колымаш гӹц ытаралт кодыныт. Сагашты бомба, снаряд, мина пыдештӹнӹт. Йӹрӹштӹ пуля юрын. Бетон, кӱ шӓлӓнӹлӹн, кӹртни пыдырген, кудвичӹштӹш пӧртвлӓ сӹмӹрленӹт. Нӹнӹн шӱмӹштӹ цилӓ цӹтен дӓ Гитлерӹн бандитвлӓм шин-шин, туан землям ытаренӹт, изин-олен со анзыкыла кенӹт. Анзыкы кемӹ корнышты вӹлнӹ немецкий виселицывлӓ, мучыен пуштмы советский эдемвлӓ, йылатен пӹтӓрӹмӹ солавлӓ вӓрештӹнӹт. Тӹштӹ, фронт лини вес велнӹ, шукы туан советский землям ярдым враг лявӹрӓн ялжы доно лявӹртен каштын, цевер хала дон солавлӓнӓм йылатен, мӓмнӓн халыкнам орландарен, тетявлӓнӓм лӱэн пуштын, кӱсӹ лимӹ гӹц лӱдӹн, ӓтя-ӓвӓнӓвлӓм пӱктен сӓкен. Мам салтак ӹшке сӹнзӓжӹ доно ужын, мам ӹшке пӹлӹшӹжӹ доно колын, - цилӓ тӹдӹм, кидӹштӹ автоматшым кычымы ганьок, ышыштыжы цаткыдын кыча дӓ шӱмжӹ доно тышманвлӓ вӹк шӹдӓн ылеш, каждый бойышты кӱсӹм пӧрӹктӓш цаца, туан землям, ӹшке халыкым врагын кид лӹвец ытарымаш верц тӹдӹ тылышкат, вӹдӹшкӓт пыра. Техень линӹт, - йыд дон кечӹ айыртемӹмӓт пӓлӓш лиде.
Вырсы ивлӓ! Палан кодшы ивлӓ!
Мондаш ак ли тӓмдӓм нигынамат!..
Н. Ильяков.
Халык - кредӓлшӹ мӓмнӓн тьотявлӓнӓм, ӓтявлӓнӓм, шӱмбелвлӓнӓм геройла ӓшӹндӓрӓ. Нӹнӹлӓн памятниквлӓ шалгат, курымаш тыл йыла... Тӹнӓмок тилыштышы пӓшӓзӹ ветеранвлӓм монденӓ. Нӹнӹм мондаш агыл манын, нӹнӹ гишӓн книгӓм йӓмдӹлӹмӹлӓ, солайӓл гишӓн материалвлӓм погымыла, вырсын дӓ тилын ветеранвлӓн лӹмӹштӹм вӹкӹ лыкмыла. Шачмы-кушмы велӹм яраташ ӱжмӹлӓ, историнӓн келгӹцшӹм кымдаэмдӹмӹлӓ. Ти пӓшӓшкӹ цилӓлӓнок шӱмӹн лимӹлӓ.
Кого Отечественный вырсышты участвуйышывлӓ веле тӧр пӓленӹт - нӹнӹ туан Родина верц кредӓлӹт. Ӹжӓл, каждый ин нӹнӹн рӓдӹштӹ пычеш.
Кӱ салтакышты каштын, фронтышты ылын дӓ боевой тӓнгвлӓжӹ доно иквӓреш мыралтен анжен, тӹ эдем нигнамат тӹдӹм ак монды. Кынам, кышты, кӱ доно махань мырым мырен - курымжы мычкы ӓшӹндӓрен ӹлӓ. Салтакын мырыжы тӹдӹ шӱмжӹ гӹц лӓктеш, кӱ колыштеш, тӹдӹн шӱмӹшкӹжӹ тӹкнӓ. Салтак простан ак мыры, тӹдӹ ӹшке мырыштыжы цилӓ ойхыжым, ясы ужмыжым, сӹнгӹмӓшлӓн сусу лимӹжӹм, анзыкы шанымыжым келгӹн ынгылдара, мӹндӹрӓн кодшы тӓнгжӹ гишӓн мыштен келесӓӓ. Тӹдӹн мырыжы яжо, мырымыжы годым пӧрттӱӓт вуйта шылен шагалеш. салтак мырымы годым вуйта кого кырыкат карангеш, шим шӹргӓт ӹлӹж шагалеш, кымда нырат тагышты лиэш - шачмы мӹндӹр вӓржӹ сӹнзӓжӹ анзылны пачылт шӹнзеш.
Салтаквлӓ утлажок тыл сага шӹнзӹн мыраш яратенӹт дӓ туан велӹштӹ, яратымы ӓвӓштӹ, яратымы ӹдӹр тӓнгӹштӹ сӹнзӓэшӹштӹ кайын. Изи годшы, тыменьмӹ веремӓ, пӓшӓ ӹштӹмӹ, мадмы-ваштылмы - цилӓ ышышкышты толын пырен.
Землянкышты
Валгалт кен тыр вацак салымат,
Лач сӹнзӓвӹдеток йӓктӹ киш...
Дӓ мыралта гармонь мырымат, -
Тӹньӹмок со ӓштӓлтӓ изиш.
Тӹнь гишӓнет пӹжгӓлтӓ седок
Москва анзылныш ныр мардежӓт.
Колат, сӓй, тӹнь юкемӹм сойток:
Сылыклана кыце йӓнгемжӓт...
Тӹньӹ ылат мӹндӹрнӹ чоте -
Лоштынажы лым партыш пӱлӓ.
Токет шоаш мӹлӓнем - кым тел,
Шӹгерлӓшкӹ - кым ашкыл цилӓ...
Ӱштӹм монден, гармонь, мыралтал,
Мӹндӹр цӓшӹм сӹгӹрӹ тишкӓт:
Цат яратымаш, керд ӹрӹктӓл
Лым лӹвӓлнӹш землянкынамат!
(Ти мырым руш йӹлмӹ гӹц Вячеслав Тотир сӓрен. Вет Вячеслав Григорьев ӹшкежӓт Паратмар солаэш шачын-кушкын).
Ти войнаш Паратмар вел гӹц 210 эдем кен, мӹнгешӹжӹ пелӹжӹ веле пӧртӹлӹн.
Паратмар - кырык сирӹн ик цевер, шӹргӓн, каремӓн вӓржӹ. Тӹштӹ пӧрттӱжӹ махань сӹлнӹ! Анжет дӓ ӹвӹртет, шӹжвӹклӓ мыралтенӓт колтет. Тӹдӹм анжен шӓрет ак тем. Солажы шӹргӹ тӹреш вӓрлӓнен, а лапаташты, изи ныр гач, Йынгы вӹд йоген эртӓ. Тиштӹ халык пӧрттӱн пайдажы донок ӹлен кердеш. Кӓнгӹжӹм ит ӧркӓнӹ веле: понгет, мӧрет шӓр теммеш поген кердӓт, телешӓт керӓл качкышым йӓмдӹлӓш лиэш. Сакой лицӹмӹ шуды кушкеш - ит ӧркӓнӹ веле, больницет, аптекет шайылан кодышты.
Йынгы сир халык вольыкымат шукы урда, вет Йынгы лапышты алыкшы кыце кымдан шӓрлен вазын. Керек шудым салы, кошты, тӹшӓкок кӓвӓнӹм кӹшкӹ - ит ӧркӓнӹ веле. Пу донат шӹргӹнӓ паян. Кӹзӹт ӹнде цилӓн пӧртӹш труба мыч кловой тыл толеш.
Шӹренок халык ти солам Йынгы Паратмар, Кого сир, Церкӹ сир манын. Соланан пӹтӓриш ӹлӹшӹжӹ Пердвек мары ылын дӓ солан сек анзыцшок лӹмжӹ Пердвяково ылын. Парат рекӓ сир тӹр гӹц халык тишкӹ толаш тӹнгӓлӹн, вӓрлӓнен дӓ тенге Паратмар сола лин.
Солан историжӹ пиш паян ылеш. Кого тура каремвлӓ, ӓнгӹрвлӓ, алыквлӓ, сӓрӓнвлӓ, нырвлӓ улы дӓ нӹнӹн каждыйын ӹшкӹмжӹн историжӹ, лӹмжӹ улы.
Коче ныр - ти ныр вӓрӹштӹ молнам шӹргӹ ылын дӓ халык ти нырым корчуен, пушӓнгӹвлӓм роэн. Халык ӹшке лоштыжы нырым коче ныр манын, а лачокшым гӹнь, кочуйым ныр. Ти нырым Аштавай сола лимӹк ӹштенӹт.
Яманкарем - ти каремӹштӹ икӓнӓ сӱӓн ямын ылын, вара тенге эдемвлӓӓт ямаш тӹнгӓлӹнӹт.
Казаной - ти вӓре казёный шӹргӹ вӓрлӓнен, шӹргӹжӹ государствын ылын дӓ тӹдӹм когон ороленӹт.
Теве мӹньӹ ӧлицӓ мычкы ашкедӓм. окня вашт тьотям анжен шӹнзӓ. Тӹдӹн ӹнде здороважат уке. Молнамшыла моло пӹсӹн ашкед кен ак керд.
Сола мычкы тӹшкӹ-тишкӹ эдемвлӓ каштыт, тетявлӓ кыргыжталыт. Дӓ, нӹнӹм анжен, тьотямат ӹшке молода годшы ӹлӹмӓшӹжӹм ӓшӹндӓрен колта. Кыце тӹдӹ нӹнӹ ганьок изи годымжы мадын кыргыжталын, сола мычкы пӹсӹн ашкед кен, пӓшӓш каштын. Цилӓ ӓштӓлтеш, но тидӹ цилӓ шайылан кодын. Мӹнь пӧртӹш пырышымат, тьотям лишкӹ шӹнзӹм.
Паратмар солана гӹц мӹндӹрнӓт агыл, Аштавай лӹмӓн сола вӓрлӓнен. Тӹдӹн историжӹ когонок интересный Мӹнь тьотямын шаяжы гӹц ти сола гишӓн тенге кольым: - Кыце Йынгы рекӓ лишнӹ Аштавай лӹмӓн сола лин? - манын ядым. Тьотям шукы тумайыдеок попаш тӹнгӓльӹ: - Аштавай сола 16-шы курымынок лӹмдӓлтӹн. Ти сола гишӓн шонгы тьотявлӓ шайыштыныт дӓ нӹнӹжӓт ӓтяштӹ, тьотяшты гӹцӹн веле колыныт ылын. Тенге ик поколени гӹц вес поколениш шайыштмы доно, цилӓок агыл гӹнят, но изиш дӓ пӓлӹмӹ линӓ.Кӹзӹтшӹ тьотявлӓ ӹшке тьотявлӓштӹн шайыштмыштым пиш колышташ яратенӹт дӓ цилӓ шайыштмышты нинӹлӓн ямакла веле чучын. А тьотявлӓ шайыштыныт лачокым. Вот тенге цилӓ ылын:
Аштывай лӹмӓн мары Шур вел Йыл тӹр гӹц ылеш. Акпарсын ыныкажын (Аштывайын) семняжӹ изиок ылде. Паян мары агыл, а бедняк ылын. Тӹ веремӓн кулаквлӓ шукы налогым кӹченӹт. Дӓ тенге Аштывайын семняжӹ гӹц налог семӹнь имним лыктын кенӹт. А перви имниде ӹлӓш пиш нелӹ ылын. Вет имни цилӓ ныр пӓшӓм ӹштен. Тенге Аштывай ӹшке ӹлӹм вӓржӹм кодаш дӓ вес вӓрӹш кеӓш тумаен.
Йынгы рекӓ Йылыш йоген лӓктеш. Аштывай Йынгы рекӓ мыч, вӹд ваштареш, ӹшкӹлӓнжӹ ӹлӓш вӓрӹм кӹчӓл кузен. Тӹнӓм цилӓ солавлӓ рекӓ тӹр мычкы веле ылыныт. Цилӓ вӓре кого шӹргӹ ылын. Йынгы тӹреш ик изи сӓрӓнӓн неркӓм мон. Тӹшӓкен пӧртӹм, сарайым строяш тӹнгӓлӹн. Пӧртшӹ лап, камакажы трубадымы ылын. Перви труба шот доно налогым кӹченӹт. Тӹ неркӓэш Аштывай ӹшке семняжӹ доно вӓрлӓнен. Семняштӹжӹ шӹм тетя ылын. Сек кого эргӹжӹ, Порандай, луаткок иӓш. Изи сӓрӓн гӹц нырым ӹштен. Ирок гӹц вады якте со тӹшкӓвлӓм куплен, киндӹм ӱдӓш яралым ӹштен. Шукы труен гӹнят, ӹлӹм вӓржӹ спорный лин. Тӹ сӓрӓнӹм Йоласал паян кулак мары Отьош Кӓврик пользуен ылын. Тӹдӹ со Аштывайлан крозен: "Мӹнь тиштӓкен монастырь церкӹм строяш тӹнгӓлӓм". Аштывай гӹц землям пользуйымы вӓреш шӹжӹ йӹде киндӹм кӹчен. Аштывайын семняжӹлӓн киндӹжӓт пел тел якте веле ситен ылын. Тӹдӹ шӹргӹштӹ тум эхельӹм поген дӓ киндӹ яре янгыштен.
Тӹ веремӓн Йыл мычкы Степан Разин кузен. Тӹдӹ Йыл вес велӓн Ветлуга рекӓн сиреш шагалын. Разин ӹшке отрядышкыжы эдемвлӓм поген. Цилӓ вецӹн марынвлӓ, чувашвлӓ, рушынвлӓ отрядышкыжы ушненӹт. Аштываят тӹшкок ушнен. Козьмодемьянск хала доныш кредӓлмӓштӹ Разинӹн отрядшы кого кредӓлмӓшӹштӹ шушырген дӓ пиш шукын коленӹт. Тӹшӓкен Аштываят колен. Степан Разинӹмӓт пленӹш нӓлӹнӹт. Тӹдӹм царский власть Емельян Пугачёв ганьок казняш шӱден. Разинӹн кого отрядшы кышкы-шон шӓлӓнен пӹтен. Аштывайын кого эргӹжӓт тагышкы ямын. Аштывайын семняжӹ Шур рекӓ гач Угарман хала векӹлӓ кен. Кӹзӹт тӹ хала Нижний новгород маналтеш. Тенге Аштывайын родыжы мӓ дорцна кен колтен. Отьош Кӓврик тӹ вӓреш монастырь церкӹжӹм строен. 20 шы курымын, революци паштек, тӹ монастырь церкӹ пустаэш кодын.
Тӹ веремӓн церкӹвлӓштӹ пиш шукы служышывлӓм, попвлӓм, дьяконвлӓ мӹндӹр Сибирьӹш, тюрьмӓвлӓш нӓнгенӹт. Пиш шукы церкӹштӹш служышывлӓ ямыныт.
Йынгы тӹр монастырь церкӹм Отьош Кӓврик строен гӹнят, Аштывай монастырь церкӹ маныныт, а ныржым Кӓврикӹн ӓтяжӹн лӹм доно "Отьоша ныр" маныныт.
Революци паштек монастырь церкӹн йӹр ылшы землян хоза ылде. Паратмар марывлӓ тӹштӹ иквӓреш пӓшӓм ӹштӓш манын, организуялтыныт дӓ нӹнӹм коммунарвлӓ манаш тӹнгӓлӹнӹт. Коммуна годым тӹштӹ ӹлӹшӹвлӓ ылыныт.
Икӓнӓ монастырь церкеш пожар лин дӓ йылен кен. Йыленжӹ кен тӓ самынь, тӓ йори йылатенӹт, нимат пӓлӹмӓн агыл. Тенге Аштавай монастырьын церкӹ вӓржӹ веле кодын. Коммуна паштек Ленинӹн указшы лӓктӹн: коллективный хозяйствым ӹштӓш. Колхозвлӓм организуйымы годым Виловат вел марывлӓ коммуна паштек пуста хозадымы земляш ӹлӓш толыныт. Ик изи сола лин. Паратмарешӓт "Трудовик" лӹмӓн колхоз лин. Виловат вел марывлӓ изи солаштым Выселок Октябрьский манын лӹмденӹт. Когорак эдемвлӓжӹ ти солам тошты семӹньок Аштавай нер маныныт. Шукышты агыл Аштавай марывлӓ Паратмар колхозыш ушненӹт. Колзозын кымшы бригадыжы лин.
Аштавай сола луаткок томаан ылын. Тӹштӹ конный двор, ӓпшӓт куды, ышкал, сасна фермы "Трудовик" колхозын ылын. Аштавай кымшы бригадылан пӓшӓ ситен. 1941 ин, вырсы тӹнгӓлмӹкӹ, тӹ войнаш шукы Аштавай мары кен. Солаэш лач кым тьотя веле кодын. Война паштек шукын мӹнгеш пӧртӹлделыт. Икманярышты изи колхозвлӓм ик изи колхозыш ушаш тӹнгӓлӹнӹт. Паратмар солан колхоз "Калинин" лӹмӓн лин. Аштавайыштыш фермым вес вӓре нӓнгенӹт, конный двор йылен кен. Радио, электричество, пӓшӓ вӓр уке велдӹк, Аштавай сола гӹц ӹлӹшӹвлӓ вес вӓрвлӓш кен колтенӹт. Аштавай сола изин-олен пӹтен миэн. Кӹзӹт Аштавай солан вӓржӹ веле кодын, но лӹмжӹ курымеш ылеш.
Мӹнь Аштавай солашкы шукы гӓнӓ пырен анженӓм дӓ теве эче ик гӓнӓ тӹшкӹ кеӓш лим. Веремӓ шӹжӹ ылын. Кечӹ пӹлӓн. Пӹлвлӓ доно мӱдӓлт шӹцшӹ пӹлгом гӹц тыгыды юр шакте вашт йогымыла чучеш. Сола техень игечӹштӹ сылыкын каеш. Дӓ кыце сылыкынжы ат кай? Вет тӹштӹ ӹлӹшӹжӹ ик эдемӓт уке, дӓ эче тӱнӹ шӹжӹ! Юреш шимем шӹцшӹ ӹлӹшвлӓ, цӓрӓэм кешӹ пушӓнгӹвлӓ - цилӓ тидӹжӹ йыкыракам ӹштӓ.
Сӓндӓлӹкӹм яратен анжет гӹнь, сылыкан шӹжӹ кечӹнӓм пиш цеверӹм ужаш лиэш. Мӹнь шагалалде шӹм тырхы. Анжем: ӓнпичӹштӹ, цӓрӓ пушӓнгӹвлӓ лошты, соок вадыла чучшы игечӹм шӧртньӹлӓ валгалтарен, ик пушӓнгӹ шалга. Тӹнӓмок Левитанын "Шӧртньӹ шӹжӹ" картинжӹ ӓшӹшкем вазы. Тӹдӹ аяран шӹжӹ кечӹн шӧртньӹлӓ кайшы сӓндӓлӹкӹм пиш яжон рисуен. Ти цевер картин лошток ӓшӹшкем сылык шанымаш пырен кеш: а вот ти сола молы ганьок лин кердеш ылын, халык тӹшкӹ-тишкӹ каштеш, труя, тетявлӓн юкланымаш, мадын кыргыжталмаш шакта. Но тидӹ уже нигынамат ак ли. Ӹлӹмӓш историм иктӓт мӹнгеш сӓрен ак сӹнгӹ. Ӹлӹмӓш историм ӹштӹшӹ мӓ ылына, ӹлӹмӓшӹн анзыкылашым мӓ пачына. Мӓмнӓн кемӹ корны - у ӹлӹмӓш корны.