Эмӓнсола церкӹ
Эмӓнсола церкӹ. Эмӓн солашты церкӹм 1885 ин пачмы. Пӹтӓриш свӓшеньӹкшӹ Л. Н. Тавельский, псалмвлӓм мырышыжы Ф. Ф. Сильвестров ылын.
1885 ин шӹжӹм Кырык сирӹштӹнӓ Эмӓн солаэш церкӹм пачыныт. Церкӹжӹ пиш цеверӹн кайын: стенӓжы кӹрпӹцӹн дӓ кӱн, пичӹжӹ кӹртнин, окнявлӓжӹ охоницӓӓн. Церкӹм Ценибековский маныныт (Ценибеково сола лӹм гӹц). Тӹдӹн кок престолжы ылын. Приходышкыжы Панькан, Прастай,Шӹргӹйӓл, Эпӓй, Вӹржӹкӓн, Нырйӓл, Тябак, Изи Пистерлӓ, Лыксола, Актусола,Карамуша, Пальтикӹн солавлӓ гӹц 378 кудывичӹ пырен (945 пӱэргӹ да 900 ӹдӹрӓмӓш). Cвӓшеньӹкшӹ Леонид Николаевич Тавельский ылын. 1924 ин церкӹм чӱчӹнӹт. Вет тӹдӹ кого корны тӹрӹшток, партийный пӓшӓзӹвлӓн сӹнзӓ анзылнышток, шалген. 1932 ин церкӹ кӧргеш клубым пачыныт. 1938 ин, кӹрпӹцвлӓжӹм пыжен, Йоласалыш МТС-ым да райисполкомым строяш нӓнгенӹт. Кӹзӹт вӓрӹштӹжӹ нимат кодде, лач шонгыраквлӓ веле кышты ылмыжым анжыктен кердӹт.
Эмӓнсола церкӹн историжы
тӧрлӓтӓш1918 ин 15 майын Эмӓн солашты лӱдӹшлӓ событи лин. Тӹ веремӓн Карамушашты перевоз ылын. Перевозеш марын дӓ суасламарын паян эдемвлӓ Йӱрнӹш киндӹм торгейӓш кеӓт ылын. Йӱрнӹштӹш спекулянтвӓ ти кинды доно паенӹт. Тӹ веремӓн халык пиш шужен ӹлен: кинды пӓшӓзӹвлӓлӓн дӓ салтаквлӓлӓн ситӹде. В.И.Ленин "Пӹрцӹ монополим" ӹштӓ, ӹнде киндым лач государствы веле торгеен кердеш. Ти пӓшӓ комбедлӓн (комитет бедноты) пуалтеш. Эмӓн солаштыш продотряд ти пӓшӓм ӹштен: спекулянтвлӓлӓн Йӱрнӹш киндӹм нӓнгеӓш волям пуде.Йӱрнӹшӹтӹш спекулянтвлӓ пиш когон шӹдешкенӹт. 15 майын 1918 ин 60 эдемӓн отряд доно паромеш да пышеш Карамушаш ванженӹт. Нӹнӹн винтовкывлӓштӹ, пичӓлвлӓштӹ дӓ ик станковый племетышты ылын. Ти отряд Шӹргӹйӓл солаштыш Ул сир шайыц Эмӓн сола мыгилӓ донышы Лидывуйыш лӓктеш.Ти кечӹн пазар ылын. Шӹргӹйӓл мары, Йӱрнӹ гӹц отряд ванжымым келесӓш манын, Эмӓн сола якте вашт кыргыж толеш.
Тӹдӹ церкӹ донышы халыклан келеса. Ти шая Эпӓй сола яктеат шон. Арми гӹц толшы Кузнецов Архип Тимофеевич, веремӓм шыпшде, торок Эмӓн солашкы цангым шиӓш кыргыжеш. Тенге, цангым шин, халыклан лӱдӹш увер гишӓн увертӓрӓ. Церкӹ докы халык погынен шагалеш.Ти веремӓн кугила ло доно, шӹлӹн-шӹлӹн, Йӱрнӹштӹш отряд толеш. Солашкы нӹнӹ кыргыжок пырат. Церкӹ оролы Петрын Стьопан, оружиӓн эдемвлӓ гӹц лӱдӹн колтен, церкӹ амасам тӱцӹн сырален шӹндӓ да шӹлеш. Молода салтак Кузнецов Архип церкӹ вуеш сыралалт кодеш. Тӹдӹлӓн шӹлӹн вазаш веле кодеш. Вес салтаквлӓжӹ чӹдӹн ылыныт, седӹндон нӹнӹлан шӹлӓш вӓрештӹн.
Остаткаэш церкӹ доран вӹц эдем веле шагал кодын: Малышев Никифор Евдокимович, Балтийский матрос (нӹл патронан пистолетшы ылын); Кузнецов Иван Тимофеевич, церкӹ коргеш кодшы салтакын шоляжы (оружижӓт ылде); Архип Иван, красноармеец; Гордеев Георгий Дмитриевич, военный фельдшер, Эпӓй. Спекулянтвлӓ церкӹ оролым мот, церкӹм пачыктат, эдемӹм кӹчӓлаш тӹнгӓлыт, вара карнизеш мот. Тӹдӹн вӹк кок ганӓ шӱш да кок гӓнӓ кидӹш лӱӓт. Вара толшы эдемвлӓ Эмӓн сола мычкы краваш, балуяш кеӓт. Амасавлӓм царгеныт, окнявлӓм пыдыртенӹт. Пӹцкемӹшалтмӹ якте лӱлмӹ юкышты вес солашкат шактен. Кузнецов Архип, церкы вуеш кодшы салтак, торок колыде. Шушыргышы салтак токыжы, Эпӓй солаш, нӓнгемӹ годым колен.
Йӱрнӹ гӹц спекулянтвлӓ толмыкы, Эмӓн солаштышы мары Суворов Поликарп халаш чекиствлӓ докы мыктен чӹнь кыдалеш. Икманяр веремӓшты чекиствлӓ катер доно Карамушаш кузат, но Йӱрнӹштӹш отряд уже мӹнгеш ванжен кен ылын.
Жеп шукы эртен, Эмӓн солаштыш церкӹ вӓржӓт кодде. Лач шонгы эдемвлӓ веле тидӹ гишӓн ӓшӹндӓрӓт.