Вала, Катри

Катри Вала (Katri Vala, 11.09.1901, Muonio — 28.05.1944, Кечӹвӓлвел Швеци).

Вала, Катри
Шочмаш дене лӱм	финнлӓ Karin Alice Heikel Wadenström
Шочын	1901 ин 11 сентябрьын(1901-09-11)
Шочмо вер	Муонио[d], Лапландия[d], Финлянди
Колен	1944 ин 28 майын(1944-05-28) (42 и)
Колымо вер	Экшё[d], Йёнчёпинг[d], Швеций[d]
Страна	Финлянди
Тыршымаш алан	почеламутчо, кусарыше, сирӹзӹ
Медиафайлы на Викискладе

Изи дӓ тыменьмӹ годшаш ивлӓжӹ

Катри Вала Суомиn Лапландиштӹ, Muoниo сoлашты улан сoла пӧртӹштӹ шачыn. Ӓтяжӹ дон ӓвӓжӹ тӹ жеплӓн яжо тыменьмӓшӹм нӓлшӹвлӓ ылыныт дӓ тыменяш цацымаш дон сӹлнӹшая докы интересӹм Kатрилӓнӓт ушен мыштенӹт. Kатри Валан ӓтяжӹ ирӹ колен дӓ седӹндонат, йыхыштыш тетявлӓн толшашышты когонжок сотыжы ылде. Кым тетя логӹц лач Катри веле семинарим пӹтӓрӓ дӓ халык школын тымдышы профессим нӓлеш. Тӹдӹ Хейнола халаштыш семинаришты тыменьӹн.

Поэзин корныштыжы

Катри Вала лыдышвлӓм 1920-шы ивлӓн сирӓш тӹнгӓлӹн дӓ тенге 1924-шӹ ин ”Мӹндӹр садывичӹ” лӹмӓн пӹтӓриш лыдыш погемикшӹ (сборникшӹ) лӓктеш. Лыдышвлӓжӹ лӓктӹн веле шоктат, кыце Катри Вала финнлӓ сирӹшӹ поэтвлӓ лошты сек кымдан пӓлӹмӹ дӓ сек яратымы автор лиэш. Тидӹ паштек шукыштат агыл, кок ишток ”Симсӹ амаса” книгӓжӹ сотым uжеш. Пӹтӓриш погемикшӹ ӹлӹмӓшӹм яратымы лыдышвлӓ доно циц ылеш дӓ тидӹлӓн ӧрӓшӹжӓт ак кел. Семинарим тымень пӹтӓрӹмӹкӹжӹ, Катри сола дӓ изи школвлӓштӹ тымден, а тӹштӹ ӹлӹмӓш халаштыш гӹц айыртемӓлтӹн, утла ик ладын дӓ касланен шӹцшӹлӓ кайын, поэтессылан ирӹк келӹн. Тидӹ гӹц пасна лыдышвлӓжӹм пиш сӓмӹрӹкӹн сирен, тӹдӹн кӧргӹштӹжӹ энергин дӓ ӹлӹмӓшӹн тылжы салымлаок йылен. Поэтессын кокшы книгӓштӹжӹ ладнарак лыдышвлӓм лыдына. 1928-шӹ ин поэтесса шоды цер, туберкuлез доно церлӓнӓ, ма гишӓн тымдышын пӓшӓжӹм кода. Махань-шон пансионатвлӓштӹ тӧрлӓнӓш цацен гӹнят, шулыкшым тӧрлен кердде. 1930-шы ин ”Мӱлӓндӹн пристинжӹ” лӹмӓн кымшы погемикӹштӹжӹ Катри Вала мӱлӓндӹн сусу мӓгӓлвлӓжӹм ак анжыкты, тӹштӹ ойхы семвлӓ кайыт: ”ӹлӹмӓш дон колымаш лоштыш цӹтӹрӹшӹ шӹртӹ” – тенге тӹдӹн ик лыдышыштыжы лыдына.

Катри Валан эстетикыжы

Катри Вала 1920-шы ивлӓн финн сӹлнӹшаяшты кымдан пӓлӹмӹ ”Тылым намалшывлӓ” группышкы пырен. Ти группы йӹр тӹ жепӓш вес пӓлӹмӹ поэтвлӓӓт погыненӹт, нӹнӹ ӹшке анзыланышты финн поэзим уэмдӓш задачым шӹнденӹт ылын. Нӹнӹ сӓндӓлӹкӹн тӹрлӹ вӓрвлӓштӹжӹ ӹленӹт дӓ иквӓреш погыналт кердделыт гӹнят, поэзи дон сӹлнӹшая гишӓн икӹжӓк-иктӹштӹлӓн сирмӓшвлӓм сирен, кымда дискуссивлӓм нӓнгенӹт. Катри Вала ушемкымдемӹштӹш ядмашвлӓ вӹкӓт вуйым ӓмӹш шуэн анжыде, тӹдӹ политикӹштӹш организацивлӓ доно кӹлӹм кычен: пӹтӓрижӹ вургымлаштышывлӓ доно, вара нӹнӹн политикӹштӹ докы ӱкшӓӓт, социал-демократвлӓ донат дӓ тидӹ паштек шалахайыштыш коммуниствлӓн идеологиштӹ донат интересуялтеш. но политиквлӓ доно нигынамат кӹлжӹ келгӹ ылде. Поэтесса, шукыжок, тетян дӓ эдемӹн прававлӓжӹ верц шукы пӓшӓм ӹштен. Катри Вала марлан кен гӹнят, мыжыран ӹлӹмӓш тӹдӹлӓн сусум дӓ цӓшӹм кандыде, ӹштӹмӹ тетяжӹ лач кок час веле ӹленжӓт шокта, кола. Тетяжӹ уке велдӹк, поэтесса ӹшке авторский праважым Суомин Тетявлӓн Ушнымашлан кода дӓ ти лыдышвлӓмӓт кырык марла сӓрӓш манын, ти ушнымаш гӹц разрешеним ядмы.

Катри Вала финн поэзим уэмдӹшеш, поэзин пӹсмӓнвлӓм пыдыртышеш шотлалтеш дӓ келесӓш келеш, тидӹм тӹдӹ пиш сӓмӹрӹк ылмыжы годым ӹштен сӹнген. Тидӹ гӹц пасна антимилитаризм тематика остатка лыдышвлӓштӹжӹ (”Пӹжӓшӓн пушӓнгӹ йыла” погемикшӹ) кымда вӓрӹм нӓлеш. Поэтессылан пингӹдӹ характерӓн лимӹлӓ ылын, вет тӹдӹн ваштареш шалгышывлӓжӓт ситӓлык ылыныт, тӹдӹн лыдышвлӓжӹм, тӧрӧкшӹ, лач изи маргинальный группывлӓ веле акцептируенӹт, тӹдӹн лыдышвлӓн сирӹмӹжӹм керӓл пӓшӓэш шотленӹт. Но кыце пӓленӓ, тореш шалгышывлӓ анзылны тӹдӹ вуйжым сӓкӹде, анешлӓ, лыдышвлӓжӹм сирен, нӹнӹм сӹнген. Такеш агыл вет маныт, тошты маняры ӹнжӹ шыпылт, у тӹдӹм сойток сӹнгӓ.