Модернизм: версивлӓ лоштышы айыртем
Контентӹм карангдымы Контентӹм уштарымы
Tsikma (кӓнгӓшӹмӓш | вклад) Тӧрлӓтӹмӓшӹн резюмежӹ уке |
Тӧрлӓтӹмӓшӹн резюмежӹ уке |
||
1 корны:
[[File: Baudelaire crop.jpg|thumb|right|200px|Шарль Бодлер. Карж Этьенӹн картинжӹ
[[File:Netsurf17 - Paul Verlaine.png| thumb|right|200px|Поль Верлен]]▼
[[File:Rilke, 1900.jpg|thumb|right|180px|Райнер Мария Рильке, фото, 1900 и кытлан]]▼
'''Модернизм''' (фр. ''modernisme'', лат. ''modernus'' ”кӹзӹтшӹ жепäш”) XX-шы курымын тӹнгалтӹшӹн культура аренышкы толшы йогымаш. Ти жепӹм культурын историштӹжӹ (”измвлäн”) жеп семӹнь пäлäт: [[импрессионизм|импрессионизм]], [[экспрессионизм|экспрессионизм]], [[дадаизм|дадаизм]], [[футуризм|футуризм]], [[сӱрреализм|сӱрреализм]] дä молат. М. ӹлянäшӹжӹ, 1860-шы ивлäнок ӹлянен, кынам француз поэт [[Шарль Бодлер]] (Charles Baudelaire, 1821-1867) ”Модерн ӹлӹмäшӹн артньыкшы” (Le Peintre de la vie moderne) артикльжым сирен, кыды модерниствлäн манифeстӹшкӹштӹ сäрнäлтӹн. Но кымдан шäрлен кеäш манын, М.-лäн XX-шы курым тӹнгäлтӹш дä ”измвлäн” культуры нырышкы толмышты якте вычаш варештӹн. ▼
▲'''Модернизм''' (фр.: ''modernisme'', лат.: ''modernus'' ”кӹзӹтшӹ жепäш”) — XX-шы курымын тӹнгалтӹшӹн культура аренышкы толшы йогымаш. Ти жепӹм культурын историштӹжӹ (”измвлäн”) жеп семӹнь пäлäт: [[импрессионизм|импрессионизм]], [[экспрессионизм|экспрессионизм]], [[дадаизм|дадаизм]], [[футуризм|футуризм]], [[сӱрреализм|сӱрреализм]] дä молат. М. ӹлянäшӹжӹ, 1860-шы ивлäнок ӹлянен, кынам француз поэт [[Шарль Бодлер]] (Charles Baudelaire, 1821-1867) ”Модерн ӹлӹмäшӹн артньыкшы” (Le Peintre de la vie moderne) артикльжым сирен, кыды модерниствлäн манифeстӹшкӹштӹ сäрнäлтӹн. Но кымдан шäрлен кеäш манын, М.-лäн XX-шы курым тӹнгäлтӹш дä ”измвлäн” культуры нырышкы толмышты якте вычаш варештӹн.
М. вӹкӹ шукы семӹнь анжат. Техника монгырым анжаш гӹнь модернизм шӱлӹшäн кунст пашäвлä симультантан, тäнгäштäрӹмäшäн да маxань-шон монтажан ылыт, тӹ годымок модернизмäн пäшäвлäштӹ ӹлӹмäш вӹкӹ парадоксын тӹгӹржӹ вашт анжат, нӹнӹ проставлä агылеп, лачоклам анжыктымаш ӹмӹлеш кодеш, дегуманизаци шижäлтеш. Модернизм йöн доно сирӹмӹ cӹлнӹшаяшты традициштӹ ылшы шайыштмы структура пыжгаялтын, сирӹмӹ пäшäн тӹнг элементвлäжӹ махань-шон аллюзивлä, вес семьӹньжӹ йиждӹмашвлä, мифвлäн архетипвлä дä символвлä гӹц шалгат. Модерн сӹлнӹшая нарраторлан (шайыштмашым нäнгешӹлäн) хронологи дон фактвлäмäт лыгаш ирӹкӹм пуа.
▲[[File: Carjat Arthur Rimbaud 1872 n2.jpg|thumb|left|200px| Артӱр Рембо 1872 и кытлан]]
▲[[File:Netsurf17 - Paul Verlaine.png| thumb|right|200px|Поль Верлен]]
▲== Модернизм Франциштӹ: ==
Сӹлнӹшаям анжалаш гӹнь, М. сек келгӹ кишäвлäм поэзиэш коден дä тидӹжӹ сек пӹтäриок XIX-шӹ курымын мычашты Франциштӹ лиäлтӹн. Бодлер гӹц пасна раскыды дä виäн модерниствлäэш [[Поль Верлен]] (Paul Verlaine, 1844-1896), [[Артур Рембо]] (Arthur Rimbaud, 1854-1891) дä [[Жулиам Аполлинер]] (Guillaume Apollinaire, 1880-1918) шотлалтыт. Модернизм йöнäн прозаиквлä логӹц сек кымдан пäлӹмӹ [[Марсель Пруст]] (Marcel Proust,1871-1922), кыды ”Ямдымы жепӹм кӹчäлмäш” кӹжгӹ романым сирен, [[Альберт Камӱ]] (Albert Camus, 1913-1960) дä [[Симон де Бавуар]] (Simone de Beauvoir, 1908-1986) ылыт.
▲[[File:Rilke, 1900.jpg|thumb|right|180px|Райнер Мария Рильке, фото, 1900 и кытлан]]
Немӹцлä сирӹшӹ модерниствлä логӹц сек палӹмӹвлä поэт [[Райнер Мариа Рильке]] (Rilke Rainer (René) Maria, 1875-1926), прозаиквлä [[Франц Кафка]] (Franz Kafka, 1883-1924), [[Томас Манн]] (Thomas Mann, 1875-1955), [[Роберт Мусил]] (Robert Musil, 1880-1942) дä драматург
▲== Немӹцлä сирӹшӹ модерниствлä: ==
▲Немӹцлä сирӹшӹ модерниствлä логӹц сек палӹмӹвлä поэт [[Райнер Мариа Рильке]] (Rilke Rainer (René) Maria, 1875-1926), прозаиквлä [[Франц Кафка]] (Franz Kafka, 1883-1924), [[Томас Манн]] (Thomas Mann, 1875-1955), [[Роберт Мусил]] (Robert Musil, 1880-1942) дä драматург [[Бертольт Брехт]] (Bertolt Brecht, 1898-1956) ылыт. Кокшы Тунымбал вырсы паштекш ӹ авторвлä логӹц [[Генрих Болль]]ым (Heinrich Böll, 1917-1985), [[Зигфрид Ленц]]ӹм (Siegfried Lenz, 1926) дä [[Гунтер Грасс]]ым (Günter Grass, 1927) пäлдӹртӹмӹлä.
▲[[File: Revolutionary Joyce Better Contrast.jpg | thumb|right|180px|Джеймс Джойс]]
▲[[File: ErnestHemingway.jpg| thumb|left|180px|Эрнест Хемингуэй]]
== Англла сирӹшӹ модернист-сирӹзвӹлä: ==▼
Англла сирӹшӹ модернист-сирӹзвӹлä: [[Джеймс Джойс]] (James Joycey, 1882-1941, [[”Одиссей”]] романжы, 1922), [[Вирджиниа Вульф]] (Virginia Woolf, 1882-1941), [[Т. С. Элиот]] (T.C. Eliot, 1888-1965), [[Самуил Бäкет]] (Samuel Beckett, 1906-1989), американвлä: ир поэт- модернист [[Волт Вайтман]] (Walt Whitman, 1819-1892), прозаиквлä - [[Ф, Скотт Фицджеральд]] (F. Scott Fitzgerald, 1896-1940), [[Уильям Фолкнер]] (William Faulkner,1897-1962), [[Эрнест Хемингуэй]] (Ernest Hemingway,1899-1961), [[Бернард Маламуд]] (Bernard Malamud, 1914-1986), [[Йосеф Хеллер]] (Joseph Heller, 1923) дä [[Пилип Рот]] (Philip Roth, 1933), поэт [[Валлас Стевенс]] (Wallace Stevens, 1879-1955), драматургвлä [[Теннесси Уильямс]](Tennesse Williams, 1914-1983) дон [[Эуген О Нэйль]] (1888-1953).
[[Image:Marie Under.jpg|thumb|left|180px|Мария Ундер]]
▲== Модернизм тӱнымбал культурышты: ==
Модернизм тӱнымбал культуреш, лӹмӹнок сӹлнӹшаяэш пиш келгӹ кишавлäм коден. Финн-угр литературывлäм анжалаш гӹнь М. йöнӹм эстон, финн дä венгр сӹлнӹшаявлäштӹ эче 1920-шы ивлäнок кычылташ тӹнгäлмӹ. Эстон модерниствлä логӹц [[Мариа Ундер]]ӹм (Marie Under, 1883-1980), [[Хенрик Виснапуу]]м (Henrik Visnapuu, 1890-1951) [[Уку Маасинг]]ым (Uku Maasing, 1909-1985), [[Яан Каплински]]м (Jaan Kaplinski, ш. 1943), финнвлä логӹц шведлä сирӹшӹ поэтесса [[Эдит Сöдергран]]ым (Edith Södergran, 1892-1923), [[Катри Вала]]м (Katri Vala, 1901-1944), [[Ууно Кайлас]]ым (Uuno Kailas,1901-1933 ) [[Пентти Саарикоски]]м (Pentti Saarikoski, 1937-1983), шведлä сирӹшӹ [[Клас Андерссон]]ым (Claes Andersson, ш. 1937), венгрвлä логӹц [[Адь Эндре]] (Ady Endre, 1877-1919) дон [[Аттила Йожеф]]ӹм (Attila József, 1905-1937) пäлдӹртӹмäн. Кӹзӹтшӹ гӹнь ти литературывлäштӹ кыцe прозаиквлä, тенгеок поэтвлääт лач М. йöн доно веле сирäт
▲== Модернизм мары сӹлнӹшаяшты: ==
Мары сӹлнӹшаяшты М. вӹкӹ кужы жеп тӹрӹн анженӹт, тенге гӹнят тӹдӹ туан литературыштына ӹлянен да виäнгеш. Кырык мары сӹлнӹшаяшты модернизмӹн кишäвлäжӹм раскыдын поэзиштӹ, лӹмӹнок [[Ондрин Валька]]н (ш.1954), этнофутурист [[Валери Микоры]]н (ш.1960) дä [[Владислав Самойлов]]ын (ш.1963) лыдышвлäштӹштӹ ужына. Прозаиквлä логӹц модернизм йöн доно [[Петухов Витали]] (ш.1954) сирä. Алык мары поэзиштӹ сек яргата модернистеш [[Валентин Колумб]]ым (1937-1974) шотлат. Тӹдӹ гӹц пасна [[Иванова Альбертина]] (ш. 1954) дон [[Зоя Дудина]]н (ш. 1963) лыдышвлäштӹ модернизм шулӹшäн ылыт.
▲== Руш модернизм: ==
Руш сӹлнӹшаяшты модернизм 1900-1917-шӹ ивлäн пеледӹн, но революци паштек пӹснен дä совет кӹлӹн урын валымыкыжы руш сирӹзӹвлä угӹц М. йöнӹм активно кычылтыт.
47 ⟶ 32 корны:
[[Category:Wp/mrj|М]]
[[Category:Мары йӹлмӹ|М]]
[[af:Modernisme]]
84 ⟶ 67 корны:
[[pt:Modernismo]]
[[ro:Modernism]]
[[ru:Модернизм]]
[[sr:Модернизам]]
[[sv:Modernism]]
| |||